تراکم عبارت است از نسبت تعداد جمعیت به میزان معینی از زمین که معمولا در شهرها به هکتار بیان میشود. یکی از اهداف اصلی برنامهریزی شهری، رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحوه مطلوب در دسترس شهروندان قرار گیرد و آنان با کمترین مشکل به انواع امکانات شهری دسترسی داشته باشند.

حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت میگیرد. تراکم بیش از حد جمعیت در بخشی از شهر این تعادل را از بین میبرد. علاوه بر این ایجاد سروصدا و نارسایی های روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره خانه، بزهکاری و جنایت، امکان مخاطرات بهداشتی و مواردی از این قبیل از تبعات آن است. در مقابل، تراکم بسیار پائین نیز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن هزینه خدماترسانی در زمینههای شبکه معابر، تاسیسات زیربنایی (آب، برق، گاز و تلفن) و خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره میشود. بنابراین رسیدن به تراکم معقول، منطقی و نظارت بر آن در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است.

تراکم مسکونی را میتوان به دو نوع خالص و ناخالص تقسیم نمود. گرچه بین برنامه ریزان شهری کشورهای مختلف بر سر تعریف تراکم مسکونی خالص و ناخالص، اتفاق نظر وجود ندارد، ولی توصیف قابل قبول این است که منظور از تراکم مسکونی خالص، نسبت تعداد جمعیت به اراضی ای است که صرفا به خاطر سکونت در نظر گرفته شده باشد و مقصود از تراکم مسکونی ناخالص، نسبت تعداد جمعیت به کل اراضی ای است که به مصرف واحدهای مسکونی و نیازمندی های وابسته به آن رسیده است.

تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای ایران از طیف وسیعی برخوردار است، به طوری که کم تراکم ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ??هزار نفر، خرمشهر با تراکم ناخالص ?/?نفر در هکتار و اقلید ?/?نفر در هکتار می باشند. در مقابل پرتراکم ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ??هزار نفر، بندر ترکمن ??? نفر در هکتار، زرقان ???/? نفر در هکتار و گوهردشت با ???/?نفر در هکتار می باشند.

گرچه میان کم تراکم ترین و پر تراکم ترین شهر ایران فاصله زیادی وجود دارد، اما تراکم در تعداد قابل توجهی از شهرهای ایران کمتر از ???نفر در هکتار است و به متوسط تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای ??هزار نفر ایران ?/??نفر در هکتار نزدیک است. تراکم ناخالص مسکونی در ??درصد شهرهای ایران کمتر از ???نفر میباشد که از این میان تراکم ??درصد شهرها کمتر از ??نفر در هکتار و ??درصد شهرها بین ?? الی ??? نفر در هکتار است. همچنین میتوان گفت که تراکم در شهرهای بزرگ بیشتر از تراکم در شهرهای کوچک و عمدتا بین ?? الی ???نفر در هکتار است. به عنوان مثال، تراکم ناخالص مسکونی در مراکز استانها به ویژه کلانشهرهای کشور، در همین سطح قرار دارد. تراکم ناخالص مسکونی در شهر تهران ??نفر در هکتار، تبریز ??/? نفر در هکتار، مشهد ?/??نفر در هکتار، شیراز ??/? نفر در هکتار و در اصفهان نیز ??/? نفر در هکتار میباشد.

روزنامه دنیای اقتصاد

مکتب شیکاگو بین سالهای 1883 و 1893 رشد کرد. پیروان آن بی نظمی جامعه صنعتی در اروپا را ناشی از کم بودن زمین در شهر می دانند؛ بدین ترتیب الگوی روستا - شهر را برای حل مشکلات شهری ارائه می دهند و توجه به طبیعت را نیز در سطح وسیعی مطرح می کنند. در این مکتب توجه به اکولوژی یا محیط طبیعی، اهمیت ویژه ای دارد به طوری که محیط انسانی در دل آن مطرح می شود.

این مکتب از دارونیسم اجتماعی، در زمینه عامل رقابت میان شرکتها، بنگاه های تجاری و خانواده ها برای دستیابی به نقاط مطلوب شهر بهره می برد و علم اقتصاد را فقط اصل مسلم انسان برای بهره گیری بیشتر و با کوشش کمتر میداند و برای تحقق این هدف معتقد به عدم دخالت دولت در امور اقتصادی، نفع فردی و اجتماعی و اهمیت صنعت است و نیز صنعت را منشاء ثروت می داند.
مکتب شیکاگو، در علوم اجتماعی و جامعه شناسی شهری مطرح است. ویلیام لوبارن جنی از بنیان گذاران مکتب معماری شیکاگو و نیز ارنست برگس و رابرت ازرا پارک از بنیان گذاران مکتب جامعه شناسی شیکاگو هستند. در همین زمان نظریه باغ شهرها بیان می شود و هاوارد از این مکتب بهره بسیاری می برد.

گفتنی است پیش از قرن بیستم نگاه به شهر در حیطه علوم مختلف و اندیشمندان گوناگون از جمله مورخین، اقتصاددانان، فلاسفه، جامعه شناسان و جغرافیدانان بود اما در قرن بیستم و بویژه از 1910 تا 1970 نگاه به شهر و بخصوص ساخت آن در تیول معماران قرار میگیرد و موضع شهر برعکس گذشته غیرسیاسی میشود.

به کوشش: امیر فرشچین – منبع: یک شهر

بدون هیچ تردیدی متروی تهران راه حل اساسی مشکل ترافیک است که در صورت بها دادن به آن می تواند بسیاری از گرفتاری های شهروندان تهرانی را در عرصه های مختلف حل کند. لذا بررسی این وسیله حمل و نقل عمومی خالی از لطف نیست.

تاریخ احداث راه آهن شهری در تهران به ??? سال قبل، برمی گردد. تاسیس تراموای شهری، از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه ای بود، که به نام بارون جولیوس دو رویتر ثبت شده بود. امتیاز دهنده قرار داد مشیرالدوله، صدر اعظم ناصرالدین شاه، بود.

بر این اساس، رویتر امتیاز استخراج و بهره برداری از تمام معادن و منابع طبیعی را در سراسر خاک ایران به دست گرفت و اجازه داشت برای احداث راه آهن سراسری ایران اقدام کند. تاسیس تراموای شهری نیز از جمله این امتیازات بود. امتیاز نامه فوق بر اثر مخالفت هایی پس از یک سال لغو شد و با جایگزینی بلژیکی ها، به جای رویتر انگلیسی، خط آهن تهران-ری احداث شد. در همان سال ها، یک خط آهن روی زمین، بین دروازه حضرت عبدالعظیم و میدان باغ شاه، به وجود آمد که به واگن اسبی معروف شد. این قطار از وسط خیابان های ری، چراغ گاز و سپه، روی ریل حرکت می کرد و به وسیله چند اسب کشیده می شد. این اولین و آخرین تراموای دایر شده در تهران تا سال ????ه.ش، بود. ادامه مطلب...

کمتر از دو هفته قبل وزیر کار و امور اجتماعی در جمع خبرنگاران ضمن اشاره به موارد مرتبط با حوزه فعالیت خود از پیگیری طرح انتقال پایتخت در شورای مسکن خبر داد و در وصف آثار طراحی و اجرای این طرح بر اقتصاد کشور، فضای کسب و کار و اوضاع مسکن نکته راند تا بار دیگر خاطره یکی از وعده های محوری محمود احمدی نژاد در فضای انتخابات نهم ریاست جمهوری که بر تمرکززدایی فعالیت ها و امکانات اقتصادی از پایتخت تاکید داشت، زنده شود. سابقه تلاش برای انتقال پایتخت اما به زمانی بسیار دورتر از آغاز فعالیت دولت نهم باز می گردد. سال ???? مصادف با دویستمین سال پایتختی تهران همزمان با سیل مهاجرت و افزایش مسائل و معضلات شهری سودای انتقال پایتخت به عنوان ساده ترین گزینه پیش رو در اندیشه تصمیم سازان کلان کشور افتاد و مطالعات مقدماتی در دستور کار قرار گرفت. با پایان جنگ تحمیلی در سال ???? این امر به طور جدی از سوی مراجع مسوول پیگیری شد اما در نهایت این عده «ساماندهی تهران» را عملی تر تشخیص داده و از اجرای آن منصرف شدند. در آن زمان براساس مطالعات انجام شده از سوی مهندسین مشاور کمترین زمان لازم برای انتقال، ?? سال برآورد شده که این زمان با توجه به چهار گزینه مورد نظر متغیر می نمود. پروژه ساماندهی تهران با حضور غلامحسین کرباسچی در مسند شهردار پیگیری شد اما به رغم اجرای طرح های متعدد عمرانی ناشی از فروش تراکم و شعار اداره تهران بدون پول نفت، بسیاری از مسائل شهری همچنان حل نشده باقی مانده است. ادامه مطلب...

توکیو در صدر بزرگ ترین و پرجمعیت ترین شهرهای دنیا قرار دارد. رشد شهرنشینی در همه کشورها موجب شده تا مردم از نقاط مختلف کشور به سمت شهرها و حومه آنها سرازیر شوند و همین امر منجر به شکل گیری کلان شهرها بدون توجه به زیرساخت های اولیه آن شده است.
بی شک، توکیو پایتخت ژاپن کماکان در فهرست بزرگ ترین شهرهای دنیا به لحاظ گستردگی حومه شهری باقی می ماند.
در سال ???? در پایتخت ژاپن و حومه آن حدود ?/?? میلیون نفر زندگی می کنند. پیش بینی می شود تا سال ???? این تعداد به ?? میلیون نفر برسد. بعد از توکیو مشخص نیست که تا سال ???? چه شهرهایی به ترتیب در این فهرست قرار می گیرند مکزیکوسیتی که در حال حاضر در جایگاه دوم قرار دارد احتمالا تا سال ???? پنجمین شهر بزرگ و پرجمعیت دنیا خواهد بود.
این در حالی است که پیش بینی می شود بمبئی از رده سوم به رده دوم صعود کند. دهلی نیز از این نظر از ردیف ششم به سوم و داکا از دهم به چهارم و لاگوس از ?? به هفتم خواهد رسید.
در این فهرست شهرهایی که جمعیتی بیش از یک میلیون نفر را داشتند به ترتیب طبقه بندی شدند. رشد جمعیت شهری در بیشتر کشورهای دنیا منجر به شکل گیری کلان شهرها شده است. از این شهرها مرکز شهر پر ازدحام ترین نقطه شهر محسوب می شود البته ماهیت شهرها و حومه آنها در کشورهای مختلف تفاوت دارد.
برای نمونه در کشورهای آمریکایی ساکنان متحول تر در حومه و اطراف شهرهای بزرگ زندگی می کنند حال آن که در کشورهای در حال توسعه کسانی که توانایی مالی بالایی ندارند در حاشیه شهرهای بزرگ مستقر می شوند.
شکل ظاهری کلان شهرها به هر شکل که باشد مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود را به دنبال دارد. برخی از کشورها همچون فرانسه با تشکیل دولت محلی به نوعی سعی می کنند مشکلات کلان شهرها را جوابگو باشند. در کشورهای دیگر همچون انگلستان دولت های مرکزی تمایلی به ایجاد یک ساختار سیاسی در کلان شهرها ندارند زیرا از این که شهرها تبدیل به مراکز قدرت شوند، واهمه دارند. در حال حاضر دولت محلی لندن نسبت به بیست سال گذشته مسئولیت کمتری دارد.
در بعضی از شهرها مرکز شهر تنها بخشی از جمعیت را در خود جا داده است. برای مثال در مرکز شهر نیویورک تنها هشت میلیون نفر زندگی می کنند این در حالی است که بیش از ?? میلیون نفر در حومه این شهر سکونت می کنند.
در سانفرانسیسکو هم وضعیت مشابهی وجود دارد. مرکز این شهر ??? هزار نفر جمعیت دارد ولی بیش از سه میلیون نفر در حومه آن زندگی می کنند.
با در نظر گرفتن ?? درصد رشد متوسط شهرنشینی پیش بینی میشود که بیهای در جنوب چین تا سال ???? بیشترین میزان رشد جمعیت حومه نشین شهری را داشته باشد. حومه این شهر که دروازه ورودی چین محسوب می شود در حال حاضر یک وچهاردهم میلیون را در خود جا داده است برآورد می شود تا سال ???? این رقم به پنج و هشت دهم میلیون نفر برسد. شهرهای دیگری که رشد بیش از چهار درصد در سال دارند عبارتند از قاضی آباد در هند، ساناا دریمن، سورات در هند، کابل در افغانستان، باماکو در مالی و لاگوس در نیجریه.
بخارست ?/? -درصد، سونیا ???/?- درصد، بوداپست ???/? -درصد، تورین ??/?- درصد، اکاترینبرگ ??/? -درصد، رم ??/? -درصد، بیرمنگهام ??/?- درصد و تایپه ??/?- درصد در زمره شهرهایی هستند که رشد جمعیت شهری آنها منفی است.
با گسترش شهرنشینی برای ساکنان شهرهای بزرگ و حومه آنها به طور روز افزونی در حال افزایش است این امر نگرانی های اساسی را برای شهرداران شهرها به وجود آورده است تامین نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از مسائل عمدهای هستند که توجه و سیاست گذاری خاصی را می طلبد.

چکیده:

مجموعه تصمیمات مردم ساکن هر شهر، شکل آن شهر را می سازد. ولی شهر باید کنترل شود، چون زندگی شهر با هرج و مرج و بدون سازوکارهای انتظام بخش و قابل اجرا رو به انحطاط خواهد رفت. برهمین اساس همه جوامع برای کنترل تصمیمات مردم و عملکرد صحیح و آسان نیاز به قوانین و مقررات دارند تا همان مردم با اطمینان زندگی کنند و به کار خود بپردارند و بدانند که از دیگران هم می توان انتظار پیروی از این مقررات را داشت. ضوابط و مقررات شهرسازی ،آن بخش از تصمیمات مردم را که بازتاب فضایی و کالبدی دارد، کنترل و هدایت می کند و قدر مسلم «توسعه پایدار» که مفهوم عدالت را در طول زمان و همچنین در عرض زمان دربردارد، می تواند به عنوان آرمان و مقصد نهایی این نوع از ضوابط و مقررات قرارگیرد. در واقع، اگر ضوابط و مقررات شهرسازی، به نحو کارامدی به منظور تحقق اهداف و آرمان های توسعه پایدار تدوین شود و در صورتی که به نحو کارامدی هم به اجرا درآید، «تضمین کننده» شکل گیری نوعی سکونتگاه (شهر) با آرمان های توسعه پایدار خواهدبود. حال آنکه مطالعه انجام یافته در خصوص ضوابط و مقررات ملاک عمل شهر تهران با استفاده از روش های تحقیق گونه شناسی آرمانی و تحلیل مقایسه ای، حاکی از آن است که از ضوابط و مقررات ملاک عمل فعلی شهر تهران، به دلیل عدم انطباق مطلوب این مقررات با و ی‍‍ژگی های بنیادی و تبعی گونهء آرمانی پایدار )ضوابط ومقررات شهرسازی)، نمی توان تحقق کامل اهداف و آرمان های شهرسازی و توسعه پایدار را انتظار داشت.

کلمات کلیدی : تهران - توسعه پایدار شهری – شهرسازی – ضوابط و مقررات

اسماعیل صالحی / استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه گیلان – نشریه محیط شناسی / سال سی و دوم / شماره 40

برای دریافت کامل مقاله به صورت PDF روی لینک زیر کلیک کنید:

چکیده:

مقاله حاضر به بررسی نقش شهر سازی مدرن در بروز تخلفات ترافیکی عابرین پیاده بافت قدیم شهر تبریز می پردازد . روش این مطالعه ‘ علاوه بر مطالعات کتابخانه ای در بر گیرنده مشاهدات محلی‘ تطبیق نقشه موجود بافت و تحلیل های عقلانی می باشد . بررسی ها حاکی از آن است که در این بافت ‘ تخلفات عابرین پیاده به گسستگی بافت فیزیکی‘ تراکم فعالیت های شهری ناشی از موقعیت مرکزی‘ تحدید قلمرو فضایی و مکانی واحد های زیستی ‘ پیوستگی ضعیف شبکه های پیاده و نظایر آن بستگی دارد . از آنجا که بروز تخلفات‘ پیش از آنکه ناشی از فرهنگ تخلف باشد عمدتا به طراحی غیر اصولی بافت و عدم انطباق شبکه های قدیم شهر برمی گردد . بنابراین وجود آنها نه تنها امری طبیعی بلکه غیر قابل اجتناب نیز می باشد . بر اساس نتایج این بررسی ‘ لازمه اصلاح یا کاهش فرهنگ تخلف در وهله اول انجام اصلاحات طراحی و در مراتب بعدی آموزش و فرهنگ سازی می باشد .

کلمات کلیدی : تخلفات ترافیکی – بافت قدیم تبریز – شهرسازی مدرن – عابران پیاده

رحمت محمد زاده – دکتر فیروز جمالی – دکتر محمدرضا پورمحمدی / نشریه هنرهای زیبا / شماره 21

برای دریافت کامل مقاله به صورت PDF روی لینک زیر کلیک کنید: