چکیده:
هویت واژه ای است که در جامعه امروزی در رابطه با بسیاری از رشته ها مطرح گردیده و به گونه ای به بحث داغ آن ها تبدیل گردیده است. شاید این بحث در سالیان گذشته از اهمیت چندانی برخوردار نبوده ولی هم اکنون به عنوان یک دغدغه ذهنی برای بسیاری از مسئولان، محققان و دانش آموختگان مطرح گردیده است.
شهرسازی نیز به نحو گسترده ای با مسئله هویت درگیر بوده و تعداد زیادی از کارشناسان این رشته به بررسی هویت شهرهای کنونی مشغول گردیده اند.
در گذشته، هر شهری نام و نشانی داشت و عوامل بسیاری در معرفی یک شهر به کار گرفته شده اند که شاید در شهر دیگر معنایی نداشت. هر شهر برای خود نشانه منحصر بفردی داشت که عامل جدایی آن از سایر شهرها می گردید.
و امّا در شهرهای ما چه می گذرد؟!! موضوعی که بسیاری از محققان و کارشناسان در رشته شهرسازی را به تفکر وا داشته است.ادامه مطلب...
پس از گذشت یک قرن و افزایش جمعیت در شهرها، مسوولان شهری ساختمان‌های بلند عمومی و معابر عظیم را بر ساختمان‌هایی با طراحی زیبا ترجیح دادند و ساختمان‌های بلند یکی پس از دیگری ساخته شدند.
از زمانی که قبایل چادرنشین تصمیم گرفتند در حواشی رودخانه‌ها یکجانشین شوند، تا امروز شهرها دچار تغییرات زیادی شده‌اند.
تغییراتی که شهرها را از زندگی چند صد نفری به میلیون‌ها انسان در کنار یکدیگر رساند و حتی در روزگار باستان شهرهای بزرگی چون تبت، منفیس، بابل، شوش، سور، سیدا و اورشلیم را به وجود آورد.
اکتشافات باستان‌شناسی شهرهای قدیمی شواهدی از برخی برنامه‌ریزی‌های عمرانی شامل نظم‌دهی خانه‌ها در الگوهایی با قاعده مستطیلی شکل و مکان شناخته شده ساختمان در کنار راه‌های اصلی، آشکار می‌سازد.
اولین قوانین شهرسازی
تاکید بر برنامه‌ریزی شهری از سرزمین یونان و روم آغاز شد. معمار یونانی به نام «هیپوداموس» اهل میلوتوس (??? تا ???سال قبل از میلاد مسیح) سکونت‌گاه‌های یونانی نظیر پرین و پیروس را طراحی کرد. وی که به عنوان پدر شهرسازی معروف است، بر طراحی هندسی شهرها تاکید داشت. قلعه‌های مذهبی و مکان‌های عمومی شهروندی را طوری جهت می‌داد که یک احساس توازن و تناسب از آنها حاصل شود.ادامه مطلب...
تهران در گذشته از قراء ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز سوق الجیشی را مورد تهاجم و حمله قرار می داده اند.
قریه تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیر زمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آنها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالا مورد تعقیب مدعیان قرار داشته اند.
از سوی دیگر، کاروان های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله چپاول مردم بومی واقع می شدند. قریه تهران در واقع کانون چپاولگران و محل اختفای اموال مسروقه بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت.
به عبارتی دیگر تهران ترقی و حرکت سریع خود به سوی پیشرفت را از سال انتقال پایتخت به قزوین آغاز کرد و شاه تهماسب صفوی به دلیل آنکه سید حمزه، جد اعلای صفویه در شهر ری و در جوار مرقد حضرت عبدالعظیم مدفون بود گاه به زیارت می رفت. او با افزایش رفت و آمدهایش دستور داد پیرامون آن باروی محکمی برای وی بسازند.
همچنین دستور داد بناهای جدید بسازند که درسال 971 ه- ق با ایجاد 114 برج (به تعداد سوره های قرآن) در تهرن آغاز شد و وی دستور داد در زیر هر برج یکی از سوره های قرآن را دفن کنند.
حصاری که دور تهران کشیده شد شش هزار قدم طول داشت و برای ساختمان آن و برج هایش از دو نقطه خاکبرداری کردند که بعد ها یکی از دو محل به "چاله میدان" و دیگری به "چاله حصار" معروف شد.
پس از انقراض صفویه، نادر شاه افشار در سال 1154 ه- ق تهران را به رسم تیول به پسر خود رضا قلی داد و پس از افشاریه، کریم خان زند به علت درگیری و نزاع با آغا محمد خان قاجار و از آنجا که تهران در نزدیکی طبرستان (یعنی مقر اصلی آغا محمدخان) قرار داشت صلاح خود را در اقامت در تهران دید.ادامه مطلب...
علت انتخاب این محدوده:
با توجه به وسعت شهر همدان و محدودیت زمانی بر آن شدیم تا قسمتی از همدان را مورد مطالعه قرار دهیم با توجه به شکل همدان و سیر تحولی که ذکر شد بهترین محدوده ممکن (مرکز شهر همدان، حلق? اول) را مورد مطالعه قرار می دهیم. چرا که این محدوده علاوه بر نقش مرکزیت و هویت دهندگی برای کل شهر و علی رغم از هم گسیختگی های حاصل از خیابان کشی ها هنوز مرکز محلات قدیمی را در بر دارد و همین طور اکثر فضاهای شهری شاخص هم در این محدوده قرار گرفته اند.
الگوی مرکزی شهر در همدان:
همانطور که گفته شد شهر همدان علی رغم تلاش های بسیار همچنان به عنوان یک شهر تک مرکزی مطرح است و با وجود تلاش های بسیاری که جهت ایجاد تعدادی مرکز در تقاطع های حلق های اول و دوم شده است، همچنان میدان امام خمینی به عنوان مرکز اصلی شهر مطرح است که البته شکل شهر و چگونگی توزیع کاربری ها هم القاکنند? همین موضوع هستند (قرارگیری بازار همدان در کنار میدان امام خمینی). اگر چه این مرکزیت باعث ایجاد خوانایی و هویت در شهر شده است اما تقریباً کلیه ساکنین محلات مرکزی، فقدان دسترسی مناسب و هرج و مرج بالا را به عنوان مشکل اصلی محلات خود مطرح کرده اند. پس باید سعی شود در کنار بهسازی مرکز کنونی شهر مراکز دیگر را نیز تقویت کرد. ادامه مطلب...
جغرافیای طبیعی همدان
این استان منطقه ای است کوهستانی و کوههای واقع در آن در تقسیم بندی کوههای ایران جزء رشته کوههای غربی و مرکزی کشور است که جهت آنها مانند کوههای مرکزی از شمال غربی به جنوب شرقی می باشد. نوع آنها خارایی و بیشتر ایام سال مستور از برف بوده و به همین علت سرچشمه ی رودخانه ها و چشمه سارهای فراوان می باشد.
دوران مادها:
آشوریان باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان «کار کاشی» داده بودند، که «کار» به معنی قرارگاه یا منزلگاه و «کاشی» اسم قوم «کاسی» است.
آشورشناسان و مادشناسان، جملگی این کار کاشی (یا شهر کاسیان) را منطقه کنونی همدان دانسته اند.
پروفسور گریشمن، باستان شناس معروف فرانسوی، معتقد است که اسم قبلی هگمتانه، «اکسایا» یعنی شهر کاسی ها بوده است و در مجموع اعتقاد غالب بر این است که شهر هگمتانه را یکی از اقوام آریایی به نام مادها ساخته اند و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده اند. ولی نتایج تحقیقات، بیانگر آن است که شهر هگمتانه، پیش از انتخاب به پایتختی توسط مادها وجود داشته و مردمانی از قوم کاسی در آن زیسته اند. سپس بازماندگان قوم کاسی، بعدها با طایقه ای از آریایی ها، قوم موسوم به ماد را پدید آورده اند و با غلبه بر دولت تجاوزگر آشوری، دولت ماد را بنیان گذاشته و پایتخت خود را «کار کاشی» قرار داده اند و از آن به بعد، این شهر هگمتانه نام گرفته است.
مادها، گروهی از اقوام آریایی بودند، که عواملی مانند: رشد اجتماعی و فرهنگی، تماس با گروههای بومی ساکن فلات ایران، وجود همسایگانی قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حکومتی مقتدر نمود.
روایات مورخین یونانی نیز حاکی است که این شهر در دور? مادها (از اواخر قرن هشتم تا نیم? اول قرن ششم قبل از میلاد)، مدتها مرکز امپراتوری مادها بوده است و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یکی از پایتخت های هخامنشی (پایتخت تابستانی و احتمالاً محل خزانه آنها) به شمار می رفته است. گفته های هردوت مورخ یونانی، در قرن پنجم قبل از میلاد، مهم ترین ماخذ تاریخی در این مورد است. وی بنای اولیه این شهر را به «دیاکو» نخستین شهریار ماد نسبت می دهد (728 قبل از میلاد). هردوت اوضاع سیاسی و اقتصادی نامناسب قوم ماد را در دستیابی دیاکو به قدرت موثر می داندادامه مطلب...
شهر نشینی در ایران را قبل از ظهور دوره ی جدید می توان در دو دوره ی تاریخی بررسی کرد . یکی دوران باستان و دیگری دوره ی بعد از اسلام .
میان این دو دوره ، علیرغم وجودد تشابهاتی در شیوه ی شهر نشینی به خاطر تاثیر ویژگی های شکل گرفته در دوره ی ساسانی اختلافاتی به چشم می خورد که ناشی از معیارها و خصوصیات جدیدی است که با ورود اسلام بر شهرهای ایران حاکم شد .
برای آگاهی از این روند ، ابتدا نگاهی به سیر شهر نشینی در دوره باستان خواهد شد و پس از بررسی و تشریح شهر نشینی در دوره اسلامی در قسمتهای بعدی ، شهر نشینی دوره ی جدید به طور مشروح تر دنبال می شود . مشروح تر بدان خاطر که از همین دوره است که تاثیرات شیوه زندگی شهری غربی بر شهرهای ایران به وضوح نمایان می شود . مطالعه ی تاثیر این الگوها یکی از اهداف سلسله مقالات حاضر است .
شهر نشینی در عصر باستان
شهر نشینی در ایران ـ البته نه به معنای امروز آن ـ دارای قدمتی دیرینه است . تمدنهای قدیمی مانند ایلام ، شوش ، سیلک کاشان و شهر سوخته نمونه هایی از تجمع شهر ی اولیه هستند . اما آنچه که شاید بتوان به عنوان شهر نشینیی در دوره باستان مطرح شود . با آغاز اولین حکومتها مانند پادشاهی ماد و پس از ان هخامنشیان شکل می گیرد و به تدریج تکامل می پذیرد .
احمد اشرف معتقد است شهر نشینی در دوره باستان از سه مرحله پیوسته گذر کرده است :
? یکم دوره ی پیدایش شهر ها و رشد آرام شهر نشینی درامپراطوری ماد و هخامنشی ،
? دوم ، دوره ی تجربه ی بزرگ تاریخی و بنیان گذاری شهر های خود فرمان به سبک شهر های یونانی ، بدست فرمانروایان سلوکی و رشد شتابان شهر نشینی درعهد سلوکیان و پارتیان ،
? سوم دوره ی درآوردن شهر های یونانی وار بزیر فرمان دولت مرکزی در دوره ی ساسانی .
بر اساس همین تقسیم بندی ، به شرح کوتاهی در مورد هر یک از این دوره ها می پردازیم :
1) پیدایش و رشد آرام شهر نشینی در دوره یی ماد و هخامنشیان امپراطوری ماد از تکامل نظام اجتماعی قبایل و طوایف آزاد دامدار و کشاورزی و تبدیل آنها به یک اتحادیه بزرگ زیر فرمانروایی ، فرمانروایان مستبد پدید آمد . هگمتانه در این دوره پایه گذاری می شود ، که نخستین شهر مادها و به عنوان محل تجمع مظهر یگانگی آنها بوده است ، البته باید به وجود ده ـ دژهایی قبل از احداث هگمتانه اشاره کرد که به عنوان نقاط تمرکز ثروت و مراکز سیاسی و اجتماعی مادها ، هسته هایی برای ایجاد شهر هایی چون هگمتانه می شوند .
شهر هایی دیگری نیز مانند ری در این دوره احداث می شوند ولی هیچ یک نخستین خود می ماند .
?) و این بدان سبب است که شهرهایی که در دوره مادها احداث شدند ، بیشتر جنبه ی اداری ـ سیاسی داشتند . در آن هنگام نه توانایی و بنیان اقتصادی کشور در حدی بود که بازرگانی و تولید صنایع دستی راتا آن حد رونق بخشد که منجر بهاحداث شهر هایی نوین شود .
قدرت نظامی مادها بگونه ای بود که پهنه وسیعی را در بر می گرفت و امکان مبادلات اقتصادی بین شهرهای کهن و بازرگانی سرزمینهای مجاور را با مراکز تجمع و سکوتنگاههای ایران ، در راههایی امن ممکن می ساخت .
?) پیدایش امپراتوری هخامنشی و ایجاد نظام شهپدری متمرکز ، دو سازمان شهری ناهمسان را در قلمروی واحد گرد آورد ادامه مطلب...
از آغاز تا حمله مغول
شهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است و در 38 درجه و 15 دقیقه طول شرقی و 48 درجه و 23 دقیقه عرض شمالی قرار دارد.
مینورسکی درباره موقعیت شهر چنین نوشته است: ”تبریز در گوشه شرقی جلگه رسوب همواری واقع شده که مساحتش تقریبا (55×30)کیلومتر مربع میباشد.این جلگه شیب ملایمی بسوی ساحل شمال شرقی دریاچه ارمیه و بوسیله چند رودخانه آبیاری میشود که مهمترین آنها آجی چای(تلخ رود) است که از سمت جنوب غربی کوه سولان (سبلان) سرچشمه میگیرد، و پس از عبور از محاذات قراجه داغ یعنی حد شمالی تبریز، وارد جلگه شده از شمال غربی شهر میگذرد.مهرانرود(میدان چائی کنونی)که در وسط شهر جاری است از سمت چپ به تلخ رود ملحق میشود. ارتفاع اطراف مختلف تبریز را طبق نقشه جغرافیایی روسی میتوان بین 1350 تا 1500 متر دانست و در ناحیه شمال شرقی شهر، کوه عینلی – زینلی (زیارتگاه عون بن علی و زیدبن علی ع) به چشم میخورد که ارتفاعش 1800 متر و بمثابه رشته ایست که سلسله جبال قراجه داغ را که در شمال و شمال شرقی واقع شده بدامنه های کوه سهند که مرتفعترین قللش در حدود 3547 متر میباشد، متصل می کند.
برگرفته از کتاب تبریز خشتی استوار در معماری ایران
برای دریافت کامل مقاله به صورت PDF روی لینک زیر کلیک کنید:
برای دریافت فایل word مقاله از طریق mail درخواست دهید.
