فضاهای شهری گرهها و مسیرهائی هستند که ضمن محصور بودن، باید از فعالیت و سرزندگی نسبی هم برخوردار باشند. چنین فضاهائی لزوماً باید دارای ویژگیهای خاص فیزیکی و ادراکی باشند تا بتوانند سرزندگی را در خود پدید آورده و حفظ کنند. (Lan Bentley) در واقع پدیدهئی است که خود را بهصورت عینیتی باورپذیر به استفاده کنندگانش مینمایاند.

طراحی شهری دانشی است که ارتقاء کیفیت محیط را براساس ادراک و رفتار مردم، کارشناسان و مدیران برنامهریزی میکند (1). آفرینش و ساخت یک فضای شهری باید با عملکردها و فعالیتهای انسانی هماهنگ باشد و از لحاظ فیزیکی همه? شرایط لازم برای حضور انسانیها را دارا باشد. این تأکیدی بر تعریف منظر شهری بهمثابه عینیتی است که مستقل از انسان وجود دارد و توسط او درک میشود. (?). منظر یک فضای شهری شامل کلیه? اطلاعات موجود از آن فضا است که توسط حواس دریافت شده، در فرایند اردارک پردازش میگردد. منظر بهعنوان فرستنده، در برگیرنده? اطلاعات گوناگونی است که میتوان آنها را به دو دسته? عناصر فیزیکی کالبدی و عوامل انسانی تقسیم کرد.

کالبد فیزیکی منظر خود از سه موضوع جداره، بام و زمین تشکیل شده است بنابراین بعد فیزیکی سیمای شهر خود شامل سه لایه است:

سیمای جداره

سیمای بام

سیمای زمین

بعد دیگر سیمای شهر جنبه? ادراکی آن است. طبق تعریف، سیما تصویری است که از راه ادراک و پردازش منظر در ذهن پدید میآید. (? ) حضور مردم و نحوه? فعالیت و عملکرد آنها در فضای شهری به همان اندازه? سیمای جداره، بام و زمین بر فضای شهری تأثیرگذار است. از اینرو سیما و منظر فضاهای شهری باید از هر دو جنبه? ادراکی و فیزیکی نگریسته شود.

سیمای بام (Roof Scape)

سیمای بام از دید ناظر دربرگیرنده? سیمای مجموعه? عناصری است که میان خط آسمان (Sky line) ـ مرز جدائی ـ کالبد جداره با آسمان و خط پایه (Cornish line) ـ مرز بالائی جداره? قائم ـ جای دارد.

 سیلوئت (دورنما)

سیلوئت شهری عبارت است از منظر خط آسمان در متن افق و تفاوت آن با خط آسمان در این است که با استفاده از سیلوئت، تجمعهای ارتفاعی و تأکیداتی که بر عناصر خاص وجود دارد، اغتشاش، نظم و یا جهتدهی مناظر بررسی میشود.

خط آسمان (Sky line)

خط آسمان، مرز جدائی بالای جداره و آسمان از نظر ناظر است. خط آسمان از مهمترین عناصر سیمای شهری بهشمار میرود و دربرگیرنده? هویت سیما و منظر در هر محل است.

سیمای جداره? شهری

سیمای کالبد فضای شهری از همجواریها، محصوریت و زمینه تأثیر میپذیرد یک بدنه افزون بر تقسیمات عمودی (محدوده? ساختمانها) محدودههای عمودی نیز دارد. بدنه یا به یک گذر میرسد که نبش پدید میآید و یا با زاویه به بدنه? دیگری برخورد میکند که در این حالت کنج پدید میآید. بدنهها از سوی دیگر محدود به زمین و آسماناند. فصل مشترک سطح بدنه با آسمان، خط آسمان و محل برخورد آن با کف، خط زمین است که جملگی محدودههای افقی یک بدنه را تشکیل میدهند.

محصور بودن فضاهای شهری

محصور بودن یک فضا با توجه به نسبت پهنا به بلندای آن تعریف میشود. کاهش یا افزایش این مقدار، حس بسته بودن یا گشودگی را در یک فضا پدید میآورد.

جداره و زمینه

یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در جدارهها و بدنههای شهری نحوه? همجواری بناها در کنار یکدیگر است. (lan Bentley)
نبشها

تقاطعها همواره از نقاطی هستند که باعث تمرکز فعالیتها و افراد در نقاطی خاص میشوند و معمولاً شکلگیری آنها متفاوت از سایر جدارهها و براساس جلب توجه افراد است. از اینرو ساختار فیزیکی آنها از لحاظ تأکیدهای بصری و نشانهئی باید انتظارات لازم را برآورده کند.

سیمای زمین

زمین معرف منظر بستر فضای شهری و مجموع عناصر طبیعی و مصنوعی جای گرفته بر آن است.

تأثیر عملکرد و فعالیت در سیما و منظر فضاهای شهری

افزون بر کالبد فیزیکی شهر، آنچه سیمای فضاهای شهری را کامل میکند حضور و فعالیتهای آنها در این فضاها است. (Gorden Cullen) حضور افراد از قشرها و ر ردههای سنی گوناگون باعث پیدایش منظر دیگری از شهر میشود که بیگمان کالبد فیزیکی بهتنهائی نمیتواند چنین سیمائی را پدید آورد. این در حالی است که عوامل فیزیکی تنها میتوانند فضا را برای حضور افراد مطلوب کنند. بهطور مثال وجود یک اثر ارزشمند میتواند باعث حضور شمار زیادی گردشگر و جهانگرد در محل شود که در پی آن فعالیتهای گوناگونی شکل میگیرد. بنابراین افزون بر عوامل زیبائی شناختی کالبد، وجود عملکردهائی که باعث سرزندگی و حضور افراد در فضاهای شهری و حیطه? عمومی میشوند، نیز اهمیت زیادی دارد. نفوذ بعضی فعالیتها از داخل مغازهها به درون فضای شهری خود عامل مؤثری بر سرزندگی فضای شهری است. بهعنوان نمونه میتوان به رستورانهائی اشاره کرد که محل نشستن مشتریان در فضای بیرونی آن قرار دارد و به این ترتیب زندگی درون رستوران در بیرون آن نیز جریان پیدا میکند.