کیش تا سال 23 هجرت هنوز تسلیم عربها نشده بود. اما جزایر خلیج فارس و (منجمله کیش) چون در مسیر حمله های درائی عرب ها به فارس و کرمان قرارداشتند. طبعاً قبل از رسیدن و حمله عرب ها به ایالت فارس مورد هجوم آن ها قرار گرفتند و بدبختانه حکامی جابر به توسط آنها بر آن گمارده شدند. اولین حاکم از جانب عرب ها فردی از قبیله ی عبدا... قیس بود، می گویند نام جزیره متأخذ از نام اولین حاکم اسلامی آن قیس است که بعدها به کیش تبدیل شد. البته قبل از دوره ی اسلامی و در طول تاریخ، جزیره کیش در متون مورخان بیگانه نام های دیگری داشت. مثلاً در سده ی دوم میلادی، نام کیش در نوشته های مورخان کامینانه به یونانی آریانوس یا آرین و بالاخره جزیره ی ونوس و در زمان اسکندر جزیره ی مرکور، خمین یا خن آمده است. اما مورخان ایرانی نام آن را به صوت کیان، کیس، گیس، قیس و حتی برخی به اشتباه قشم نوشته اند. در نیمه ی نخست قرن اول هجری که زمان جنگ ها و شورش ها و قیام های ایرانیان علیه اعراب در شهرهای جنوبی و غربی ایران بود، کیش در رهگذار جنبش های تند قیام های مزبور، دچار بحران های شدید گردید و فعالیت بازرگانی و رونق گذشته خود را از دست داد.
در دوره صفاریان، به ویژه در دوران آل بویه ( اولین حکومت ایرانیان بعد از دوره ی تسلط اعراب ) که قلمرو آنان با وسعت حدود 5/2 میلیون کیلومتر مربع و بغداد مقر خلفای عباسی را نیز زیر نفوذ خود داشت و هم چنین در دوره ی سلاطین سلجوقی که دوره ی رونق و ارتقاء فرهنگ، دانش، رفاه و شکوفائی تجارت، به خصوص تجارت دریائی بود. کیش این نگین خلیج فارس دوباره رونق خود را بازیافت و در دوره اتابکان فارس و ملک شاه سلجوقی، در سده های ششم و هفتم، با قدرتی که اینان درسیاست و کشورداری، به ویژه در فارس، کرمان و خلیج فارس داشتند، کیش به موقعیت واقعی خود رسید. این موقعیت بعد از هجوم مغولان به ایران نیز، به علت درایت وزرای ایرانی آنها کم و بیش حفظ شد و رونق تجارت در آن باقی ماند.
از قاجاریه تا امروز
هفت سال پس از درگذشت کریم خان زند و سپری شدن آشوبگری های مدعیان سلطنت و دوران بی ثباتی که از اوایل دوره قاجاریه شروع شده بود. خلیج فارس در بدترین شرایط سیاسی، امنیتی و اجتماعی – اقتصادی خود قرارداشت و جزایر آن ( من جمله کیش) از این بی ثباتی صدمات و لطمات شدید دیدند. انگلیسی ها از این آشوب که خود نیز باعث آن بودند و به منظور دست یافتن به مقصود خود این نابسامانی را هرچه بیش تر دامن میزدند، ابتدا جزیره قشم را اشغال کردند و با تبدیل آن به پایگاه ناوگان دریائی، به دست اندازی به جزایر دیگر پرداختند. تجاوز پرتغالی ها، انگلیسی ها، دزدان دریائی و شیخ نشینان و سلطان مسقط که بیش تر آنها با تحریک انگلیسی ها صورت می گرفت، خطه دریائی خلیج فارس کاملاً ناامن شد و این همان خواست انگلیسی ها بود تا با این بهانه (سال 1286 ق 1248 / خ 1869 /م ) شیخ بحرین را (که تحت الحمایه ایران بود) برای قبول تحت الحمایگی خود وادار سازند و جزیره ی مزبور را از اختیار ایران خارج کنند. در این نشیب های تند اوضاع اجتماعی و سیاسی حوزه ی خلیج فارس، وضع اقتصادی و اجتماعی جزیره کیش به جائی رسید که این عروس جزایر خلیج فارس با تمام شهرت افسانه ای و ثروت و موقعیت تجارتی گذشته، در اوایل انقلاب مشروطیت، فقط با مبلغ 25 هزار تومان به توسط میرزا ابراهیم خان قوام الدوله به محمد رضا خان بستگی فروخته شود.
کیش در دوران رژیم سابق ( سلطنت پهلوی)
وضع اسفبار کیش در زمان سلطنت رضاشاه نیز کم وبیش تقریباً همانند دوره قاجاریه بود و مدت ها و مدتها انگلیسی ها بر آب های خلیج فارس و جزایر چندین هزار ساله ایرانی آن به بهانه حفظ امنیت و طبق قراردادای تحمیلی قدیمی و به خصوص برای حفظ سرزمینهای نفت خیز ایران، سیادت خود را اعمال می کردند. حضور بیگانگان و مرارت های تحمیلی آنان سبب شد تا جزایر ایرانی خلیج فارس به تدریج از سکنه خالی شود و حالتی نیمه مخروبه و متروک پیدا کند. بازار و کسب تجارت در آن ها تقریباً تعطیل گردد. برخی از جزایر آن به محل تبعید محکومان سیاسی، اشرار و مجرمان سابقه دار تبدیل گردد. جزیره کیش که در زمان اتابکان فارس حکمران تمام جزایر خلیج فارس و حتی دولت خانه اتابکان بود و خزانه فارس در آن نگهداری می شد با همه موقعیت گذشته داد و ستد و جنب و جوش خیل بازرگانان ساکن آن، به روزگاری رسید که همه از آن مهاجرت کردند و سیمای نکبت فقر و ویرانی این جزیره که عروس خلیج فارس بود را به ما ماتمکده ای با چند درخت کهنسال و چند هکتار زمین مزروعی بی توان و ساکنین اندک از زن و بچه، پیرمرد و پیرزن بیچاره و از کارافتاده که توان مهاجرت نداشتند تبدیل کند. این وضع تأسف بار با تغییراتی کم و بیش ناچیز در سال های 1320 تا 1347 کم و بیش در جزیره ادامه داشت.
آغاز تحولات
سال 1347آغاز تحولات اداری و برخی حرکات اجرائی در جزیره کیش با پیشنهادات کارشناسان امریکائی به عنوان بندر آزاد توریستی بود. در سال 1349 بهره برداری از شرایط جغرافیایی و طبیعت جزیره کیش مورد توجه قرار گرفت، و کیش به عنوان مرکز بین المللی توریستی، تجاری انتخاب گردید. در سال 1351 جزیره نام سازمان عمران کیش را به خود گرفت و با یک میلیارد سرمایه ( تأمین 80 درصد آن به توسط ساواک سابق و 20 درصد به توسط بانک عمران و با تعهد اعتباری بانک مرکزی) به ثبت رسید. در سال 1352 عملیات ساختمانی و ساخت و ساز سازمان عمران کیش از روستای ماشه در شمال شرقی جزیره شروع شده، همزمان با آن ساخت فرودگاه مجهزبین المللی برای فرود بزرگترین هواپیماهای جهان کنکورد در بخش مرکزی متمایل به شرق آن (بلندترین نقطه جزیره) آغاز گردید. در سال 1356 مرکز بین المللی توریستی، تجاری کیش افتتاح شد و تقریباً ساخت تمام سازه های اصلی خدماتی که نسبتاً گسترده بود پایان یافت.
در سال 1358 یعنی یکسال پس از وقوع انقلاب و حذف رژیم قبلی، سازمان عمران کیش به عنوان سازمان مراکز ایران گردی و جهان گردی به وزارت ارشاد واگذار شد ولی پنج ماه بعد شورای انقلاب آن را اولین منطقه آزاد تجاری جمهوری اسلامی اعلام نمود در سال 1361 طبق تصویب نامه هیئت دولت سازمان عمران کیش از « زیرمجموعه های» وزیر مشاور اجرائی شد. در سال 1365 شورای انقلاب، کیش را برای سیر و سفر و خرید مردم از بازارهای آن بازگشایی نمود. سال 1365 در واقع سال تجدید حیات کیش با عنوان منطقه آزاد است. از همین زمان با هجوم گردشگران به آن، گسترش بی وقفه ی کیش با ساخت و سازه های گوناگون تجاری، بازارها، گسترش بندرگاه ها، توسعه ی فرودگاه، احداث هتل های تازه، فعالیت های صنعتی و بازرگانی برای صادرات و واردات، فضاهای تفرّجی تازه، میادین، جاده ها، فضای سبز متناسب با نیاز جمعیت و توریست (در حال افزایش به جزیره) شروع شد و این فعالیت هر روز حجم بیش تری پیدا کرد. و ، کیش موقعیت شاخص امروی خود را در بین مناطق آزاد دیگر که بعد از آن شکل گرفته اند با برنامه ریزی های حساب شده کسب نمود.
منبع: پایگاه جامع اطلاع رسانی شهر سازی کشور
