راسته بازارها: بخش عمده بازار بروجرد را راسته های مختلفی تشکیل می دهند که هر یک اختصاص به شغل و حرفه خاصی دارند. معمولا هر صنف دارای سازماندهی خاص خود بوده و هستند که نوعی هماهنگی در تعیین نرخها و کیفیت خدمات را موجب می شود. بزرگترین راسته بازار بروجرد، به راسا مشهور است که ساده شده راستا و راسته است و بعضا به اسم بازار بزرگ یا راسته بازار هم شهرت یافته است. به دلیل بزرگی این بازار مشاغل مختلفی در آن به چشم می خورد که بیشتر مشتمل بر گیوه دوزی، کفش فروشی و کفاشی، جوراب بافی (ساخت رویه ی گیوه های قدیمی)، عمده فروشی مواد غذایی و مایحتاج خانه و نیز پشم فروشی است. از دیگر راسته بازارهای مهم می توان به بازار مسگرها اشاره کرد که تا گذشته ای نه چندان دور از رونق بسیاری برخوردار بود ولی امروزه بیشتر به مرکز توزیع ظروف آلومینیومی و استیل ساخت کارخانجات مختلف تبدیل شده است. یهودیان راسته بازار نسبتا بزرگی دارند و بیشتر به عمده فروشی و یا پارچه فروشی مشغولند. از دیگر راسته های بازار بروجرد می توان به اینها اشاره کرد:

بازار حلبی سازها                                     بازار چلنگرها

بازار بوریاباف ها                                     بازار کله پزها

بازار زرگرها                                          بازار نجارها

بازار بزازها                                            بازار لحاف دوزها

بازار یخدان سازها                                     بازار دباغ ها

کاروانسراها: در کنار راسته بازارها، بخش جالب توجه دیگر بازار بزرگ بروجرد، کاروانسراهای متعدد است که در گویش محلی کارم سرا (با کسره ر و نیز س ) خوانده می شوند. کاروانسراها چنانچه از نامشان بر می آید مراکزی بوده اند که نیمه تجاری و نیمه اقامتی بوده اند. به این ترتیب که کاروان های تجاری با ورود به شهرها، بر اساس توافقی که با صاحبان کاروانسراها داشته اند در آنها اقامت می کرده اند و به این ترتیب هم بازاری موقت برای فروش کالاهای خود داشته اند، هم خوابگاه و استراحتگاهی برای خود و همراهان. علاوه بر این، حیوانات و اموال آنها نیز از خطر دزدان در امان می مانده است. ساخت و نگه داری کاروانسراها هزینه بر بوده است و معمولا صاحبان آن از ثروتمندان و نامداران شهر بوده اند. کاروانسراهای موجود بازار بروجرد که تعدادشان دست کم به ده سرا می رسد همگی در دوره قاجار ساخته شده اند که تعدادی از آنها هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده اند و به جاست در ردیف آثار ثبت ملی قرار گیرند. کاروانسراهای بروجرد در حال حاضر بیشتر به مرکز خرید و فروش فرش در سطح محلی، کشوری و بین المللی تبدیل شده اند. تامین کالاهای عمده مغازه های شهر مانند برنج، چای، پارچه، کفش و ... هنوز هم توسط بازرگانان کارکشته این سراها انجام می گیرد. دلال خانه نیز به احتمال از کاروانسراهای قدیمی بوده که کم کم به شکل میدان کوچکی در دل بازار درآمده است.

مراکز جانبی: با توجه به محوریت بازار در بافت قدیمی شهرهای ایران، طبیعی است که خدمات جنبی فراوانی در بازار و اطراف آن قابل مشاهده است. مسجدها رابطه تنگاتنگی با بازار داشته اند و دو مسجد بزرگ و تاریخی بروجرد یعنی مسجد جمعه (جامع) و مسجد شاه ( سلطانی یا امام خمینی) نیز که از منحصر بفرد ترین مساجد غرب ایران به حساب می آیند با فاصله ای حدود یک کیلومتر در دو سوی شرق و غرب بازار بروجرد قرار گرفته اند. مسجدهای کوچکتری نیز در اطراف بازار بروجرد وجود دارد که مهمترین آنها مسجد ناسکدین است. از دیگر مراکز موجود در بازار می توان به حمام ها اشاره کرد که امروزه بیشترشان تخریب و تبدیل به پاساژ شده اند. همچنین چایخانه ها، سفره خانه ها و کبابی های سنتی و نیز زورخانه از دیگر بخش های جنبی و خدماتی بازار بروجرد بوده اند که زورخانه مذکور نیز تخریب و تبدیل به پاساژ شده است.

بازار بروجرد در دل بخش قدیمی شهر بروجرد قرار دارد و با توجه به حدود قلعه شهر می توان گفت که این بازار به تنهایی حدود یک چهارم مساحت شهر را شامل می شده است. بزرگی بازار بروجرد به دلیل محوریت یافتن شهر بروجرد در دوران قاجار و امنیت آن بوده است به گونه ای که هنوز هم این بازار نقش عمده ای در تامین مایحتاج ایلات کوچرو لر و بختیاری دارد هرچند سکونتگاههای ییلاقی آنها معمولا با بروجرد فاصله دارد. علاوه بر آن به دلیل قرارگیری بروجرد بین استانهای لرستان، همدان و مرکزی و نیز نوعی نزدیکی تجاری با خوزستان، اصفهان و کرمانشاه، نقش بازار بروجرد به عنوان یک مرکز تجاری منطقه ای پر رنگتر شده است.

بی شک بازار بروجرد یکی از نفیس ترین مجموعه های مردمشناسی به جای مانده در ایران است که علاوه بر ارزش تحقیقاتی، می تواند جاذبه بزرگی برای گردشگران باشد. علیرغم تغییرات بسیار زیاد در دهه های اخیر، هنوز هم بسیاری از حرفه های قدیمی بصورت سنتی کار خود را در بازار بروجرد ادامه می دهند که نحوه کار و محصولات آنها برای گردشگران داخلی و خارجی می تواند تماشایی باشد. بجاست میراث فرهنگی و دیگر مسئولان شهر بروجرد تلاشی همه جانبه برای حفظ و احیای این اثر بزرگ تاریخی، تجاری و فرهنگی شهر بروجرد داشته باشند

منبع : سایت همکلاسی