شاید ما منتظر یک زلزله دیگر هستیم تا بافت های فرسوده را جدی بگیریم. البته اگر بعد از زلزله، بافت فرسوده ای باقی مانده باشد!
بعد از زلزله بم بود که هرکس از ترس جان خود، نگاهی به سقف بالای سرش انداخت و دست اندرکاران و کارشناسان نگاهی موقت و گذرا به زیرساخت هایی انداختند که عمق و ریشه چندانی نداشت و البته این از خصوصیات ماست که در یک لحظه جوگیر می شویم و یک مسأله را مطرح می کنیم. چند نظریه می دهیم، بودجه می گیریم و بعد یادمان می رود که بودجه ای گرفته ایم.
چندی پیش شهرداری تهران اعلام کرد که ۷۰ درصد ساختمان هایی که در حال ساخت است، بافت فرسوده محسوب می شود!
حال این سؤال مطرح است که چرا به این ساختمان ها مجوز داده می شود و چه کسی بر آنها نظارت می کند؟
ابزارهای لازم را نداریم
برای ساخت ساختمان های مقاوم باید ابزارهای لازم را در حد استانداردهای بین المللی در اختیار داشته باشیم.
دکتر «حمزه شکیب» رئیس کمیسیون عمران و توسعه شورای شهر تهران با بیان این مطلب می گوید: «ابزارهای لازم شامل داشتن مصالح استاندارد، استفاده از کارگران ماهر و به کار گیری تکنولوژی روز دنیاست که ما این استانداردها را در حد بین المللی نداریم. مصالح ساختمانی ما استاندارد نیست. کارگران آموزش های لازم را ندیده اند و مدارک لازم را ندارند و از طرفی تکنولوژی سنتی و قدیمی جوابگوی ساختمان های بالای ۵ طبقه نیست.»
وی می افزاید: «نهادها، سازمان ها و وزارتخانه های مختلفی در امر نوسازی شهری دخیل هستند. در بحث کارگران ماهر، وزارت کار متولی اصلی است. برای استفاده از تکنولوژی روز نیز وزارت مسکن باید برنامه های خود را ارائه دهد. از طرف دیگر، نقش شهرداری، وزارت صنایع و معادن و وزارت بازرگانی نیز در این میان مهم است. البته ما از نبود سیستم کنترل و نظارت کارآمد نیز رنج می بریم.»
شکیب با تأیید این مطلب می گوید: «شهرداری، سازمان نظام مهندسی کشور و وزارت مسکن متولیانی هستند که سیستم نظارتی را تشکیل می دهند و به نظر می رسد که باید نظارت بیشتر و مؤثرتری اعمال کنند تا با تخلفات برخورد شود و امر نوسازی شکل بهتر و تأثیرگذاری به خود بگیرند.
ایجاد هماهنگی بین بخشی از مسائل مهمی است که در شورای شهر نیز پیگیری می شود. ایمن سازی ساختمان، استاندارد شدن مصالح و شناسنامه فنی ساختمان از دیگر مباحثی است که در شورای شهر مطرح است.»
رئیس کمیسیون عمران و توسعه شورای شهر تهران تصریح می کند: «از آنجا که ۳۰ تا ۴۰ درصد ساختمان های تهرانی فرسوده است، در شورای شهر تهران برنامه ای مطرح شده و در حال اجراست که اساس آن بر تعویض ملک ها و خانه های فرسوده است. به این صورت که مردم واحدهای خود را که در بافت های فرسوده قرار دارد به شهرداری واگذار می کنند و شهرداری نیز از طریق بخش خصوصی، طرح هایی در دست ساخت دارد که در قبال واحدهای فرسوده به مردم واگذار می کند و تاکنون ۱۰۰ واحد فرسوده از این طریق تعویض و به جای آن واحدهای ایمن به مردم واگذار شده است.
پرداخت پول به مالک در این طرح مدنظر نیست و سعی بر تعویض ملک است. البته در صورت اصرار مالک، واحد فرسوده از وی خریداری می شود.»
ساختار اجرایی لازم باید فراهم شود
فرسودگی بافت های شهری به «دلایل فرسودگی» برمی گردد و عوامل متعددی در این مسأله نقش دارند. دکتر «محمد آئینی» معاون برنامه ریزی و توسعه سازمان عمرانی و بهسازی وزارت مسکن و شهرسازی با بیان این مطلب می گوید: «توان و دانش صنعت ساخت در گذشته طوری بوده که نمی توانسته اند ساختمان هایی با عمر بیش از ۱۰۰ سال بسازند و همان ساختمان ها هم اکنون جزو بافت های فرسوده است.
بخش دیگری از فرسودگی به تکنولوژی و نیز مسائل اقتصادی برمی گردد. به این صورت که قسمت هایی از شهر، از چرخه حمایت و خدمات شهری خارج می شوند و این خود موجب می شود که ساکنان اصیل و توانمند این مناطق به مراکز و مناطق دیگر مراجعه کنند و در آنجا ساکن شوند و جای خود را به افرادی بدهند که از نظر توان اقتصادی در سطح پائینی قرار دارند. در حقیقت هر جا که عامل انسانی می تواند وجود خود را حفظ کند، به منطقه متروکه تبدیل شده که این خود موجب فرسودگی می شود.»
وی می افزاید: «خارج شدن مردم و افراد توانمند از برخی بافت ها و مناطق موجب می شود که سرمایه گذاری در این مناطق جایی نداشته باشد. یکی دیگر از دلایلی که موجب فرسودگی می شود، مشکلاتی است که در زیرساخت های شهری وجود دارد. برنامه ریزی ها در ۴۰ سال پیش به گونه ای بود که ماشین در زندگی نقش چندانی نداشت و معابر کوچک برای شهر در نظر گرفته می شد.»
هر محله، یک متولی
راه حل چیست؟ بافت های فرسوده چگونه باید نوسازی شوند؟
این سؤالی است که معاون برنامه ریزی و توسعه سازمان عمران و بهسازی وزارت مسکن آن را مطرح کرده و می گوید: «یک قانون جامع که مردم و دستگاه های مختلف را مکلف کرده باشد وجود ندارد و تدوین قانون نحوه احیا و بهسازی از مسائل ضروری و مهم است.
طرح های بهسازی باید هرچه سریع تر تهیه شود و اگر این طرح ها استاندارد نباشد، خود به توسعه فرسودگی کمک می کند.
از طرف دیگر ساختار اجرایی لازم باید برای نوسازی فراهم شود و در این زمینه باید هر محله یک متولی داشته باشد و بحث دفاتر خدمات نوسازی محلات که توسط تعاونی ها و بخش خصوصی ایجاد می شوند و عملیات نوسازی را در یک محله پیگیری می کنند نیز در همین راستاست. این دفاتر وظیفه دارند مردم را برای نوسازی متقاعد کنند و حمایت های دولت و شهرداری را به مردم برسانند و به آنها سازنده و مشاور مناسب معرفی کنند. در حقیقت وجود نهادهای پیگیری کننده و تسهیل گر در محله ها بسیار ضروری است. سازندگان ملک و مالکان عمدتاً از افرادی هستند که توان اقتصادی پائینی دارند و باید توانمند شوند تا بتوانند واحدهای مقاوم و استاندارد بسازند.»
آئینی می افزاید: «باید انگیزه های فکری، روانی و اجتماعی در سازندگان ملک ایجاد شود و آنها بدانند که با رعایت نکردن استانداردها، در خانه های ناامن زندگی خواهند کرد. دولت، شهرداری ها و بانک ها باید برای توانمند شدن مالکان، تسهیلات ارزان را در اختیار آنها قرار دهند و ابزارهای مالی باید در بازار سرمایه ایجاد شود که کمکی برای سرمایه گذاران باشد.»
مهدی جابری – روزنامه ایران
