تراکم عبارت است از نسبت تعداد جمعیت به میزان معینی از زمین که معمولا در شهرها به هکتار بیان میشود. یکی از اهداف اصلی برنامهریزی شهری، رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحوه مطلوب در دسترس شهروندان قرار گیرد و آنان با کمترین مشکل به انواع امکانات شهری دسترسی داشته باشند.
حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت میگیرد. تراکم بیش از حد جمعیت در بخشی از شهر این تعادل را از بین میبرد. علاوه بر این ایجاد سروصدا و نارسایی های روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره خانه، بزهکاری و جنایت، امکان مخاطرات بهداشتی و مواردی از این قبیل از تبعات آن است. در مقابل، تراکم بسیار پائین نیز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن هزینه خدماترسانی در زمینههای شبکه معابر، تاسیسات زیربنایی (آب، برق، گاز و تلفن) و خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره میشود. بنابراین رسیدن به تراکم معقول، منطقی و نظارت بر آن در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است.
تراکم مسکونی را میتوان به دو نوع خالص و ناخالص تقسیم نمود. گرچه بین برنامه ریزان شهری کشورهای مختلف بر سر تعریف تراکم مسکونی خالص و ناخالص، اتفاق نظر وجود ندارد، ولی توصیف قابل قبول این است که منظور از تراکم مسکونی خالص، نسبت تعداد جمعیت به اراضی ای است که صرفا به خاطر سکونت در نظر گرفته شده باشد و مقصود از تراکم مسکونی ناخالص، نسبت تعداد جمعیت به کل اراضی ای است که به مصرف واحدهای مسکونی و نیازمندی های وابسته به آن رسیده است.
تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای ایران از طیف وسیعی برخوردار است، به طوری که کم تراکم ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ??هزار نفر، خرمشهر با تراکم ناخالص ?/?نفر در هکتار و اقلید ?/?نفر در هکتار می باشند. در مقابل پرتراکم ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای ??هزار نفر، بندر ترکمن ??? نفر در هکتار، زرقان ???/? نفر در هکتار و گوهردشت با ???/?نفر در هکتار می باشند.
گرچه میان کم تراکم ترین و پر تراکم ترین شهر ایران فاصله زیادی وجود دارد، اما تراکم در تعداد قابل توجهی از شهرهای ایران کمتر از ???نفر در هکتار است و به متوسط تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای ??هزار نفر ایران ?/??نفر در هکتار نزدیک است. تراکم ناخالص مسکونی در ??درصد شهرهای ایران کمتر از ???نفر میباشد که از این میان تراکم ??درصد شهرها کمتر از ??نفر در هکتار و ??درصد شهرها بین ?? الی ??? نفر در هکتار است. همچنین میتوان گفت که تراکم در شهرهای بزرگ بیشتر از تراکم در شهرهای کوچک و عمدتا بین ?? الی ???نفر در هکتار است. به عنوان مثال، تراکم ناخالص مسکونی در مراکز استانها به ویژه کلانشهرهای کشور، در همین سطح قرار دارد. تراکم ناخالص مسکونی در شهر تهران ??نفر در هکتار، تبریز ??/? نفر در هکتار، مشهد ?/??نفر در هکتار، شیراز ??/? نفر در هکتار و در اصفهان نیز ??/? نفر در هکتار میباشد.
روزنامه دنیای اقتصاد
