چکیده:
هویت واژه ای است که در جامعه امروزی در رابطه با بسیاری از رشته ها مطرح گردیده و به گونه ای به بحث داغ آن ها تبدیل گردیده است. شاید این بحث در سالیان گذشته از اهمیت چندانی برخوردار نبوده ولی هم اکنون به عنوان یک دغدغه ذهنی برای بسیاری از مسئولان، محققان و دانش آموختگان مطرح گردیده است.
شهرسازی نیز به نحو گسترده ای با مسئله هویت درگیر بوده و تعداد زیادی از کارشناسان این رشته به بررسی هویت شهرهای کنونی مشغول گردیده اند.
در گذشته، هر شهری نام و نشانی داشت و عوامل بسیاری در معرفی یک شهر به کار گرفته شده اند که شاید در شهر دیگر معنایی نداشت. هر شهر برای خود نشانه منحصر بفردی داشت که عامل جدایی آن از سایر شهرها می گردید.
و امّا در شهرهای ما چه می گذرد؟!! موضوعی که بسیاری از محققان و کارشناسان در رشته شهرسازی را به تفکر وا داشته است.
مقدمه:
در تعریف هویت آمده است: " هویت فرایندی است که طی آن شخصیت شکل می گیرد و از دیگری متمایز می شود. عناصر هویت بخش باید دارای ویژگی پیوستگی و یکنواختی باشند. آنچه در فرایند هویت پذیری مهم است آن است که نقاط مشترکی بین گروه ها و نسل های مختلف ایجاد می گردد. "
(داوود پور، زهره، مقاله سرعت تحولات شهری و مسئله هویت)
هویت یک شهر را می توان از جنبه های مختلف مانند جنبه کالبدی، طبیعی، انسانی و اجتماعی، ترافیکی، تاریخی و اقتصادی بررسی نمود. در ادامه به بررسی هویت شهر اصفهان از جنبه های فوق می پردازیم:
در بحث هویت طبیعی، مسئله اقلیم و پوشش گیاهی مطرح می گردد. در شهر اصفهان، رودخانه زاینده رود و مادی های منشعب از آن، هویت طبیعی شهر را تشکیل می دهند. رودخانه زاینده رود نقش مهمی در شکل گیری شهر ایفا نموده و هم اکنون نیز یکی از عوامل تشکیل دهنده ساختار شهری اصفهان می باشد. در گذشته حتی مصارف خانگی ساکنین شهر از این رودخانه تأمین می گشت و هم اکنون نیز این رودخانه از عوامل شناسایی و نشانه های شهری اصفهان محسوب می گردد. به گونه ای که مردم شهر به آن دل بسته، احساس تعلق دارند و شهر خود را به نام زاینده رودش می شناسند.
هویت اجتماعی و انسانی یک شهر را ساکنان آن شهر تشکیل می دهند. چرا که شهر و ساکنانش بر یکدیگر اثر می گذارند. از این نظر هویت شهر اصفهان را می توان در زندگی و روابط اجتماعی مسالمت آمیز قومیت های مختلف مسلمان، ارمنی، یهودی، ترک، و زردشتی در کنار یکدیگر دانست. این موضوع از گذشته های بسیار دور (قرن سوم هجری) در اصفهان ظاهر گردیده و با فراز و نشیب هایی هم اکنون نیز تا حدودی ادامه دارد. وجود محلاتی مانند محله گبر ها، جوباره، جلفا، ایروان، و تبریزی ها بیانگر این موضوع می باشد.بارزترین شاخصه هویتی شهر اصفهان، جنبه کالبدی آن می باشد. اصفهان در هر دوره ای، از عناصر کالبدی قوی و هویت بخشی بر خوردار بوده است. پل ها، قبر ستان ها، بنا های شاخص، مساجد، مناره ها و... همگی نشانگر این قدرتمندی می باشند. نمونه ای از این عناصر هویت بخش عبارتند از:میدان نقش جهان، مسجد عتیق، پل خواجو، منارعلی، قبرستان تخت فولاد، بقعه شهشهان، کاخ چهلستون، عمارت هشت بهشت، بازار قیصریه، خیابان چهارباغ، کاروانسرای مادر شاه، کلیسای وانک، مدرسه چهارباغ و... این عناصر هویت بخش کالبدی در دوره ی پهلوی تغییر یافته و عناصر دیگری با این نقش پدید آمدند. مانند کارخانه های بافندگی. و امٌا در دوران کنونی و بعد از انقلاب، ساختن فضایی مانند باغ گلها، باغ پرندگان و ... این نقش را عهده دار گردیده اند.
در بحث هویت اقتصادی شهر می توان نوع مشاغل در دوره های مختلف را ملاک بررسی قرار داد. در دوره ای با استفاده از رودخانه زاینده رود و زمین های حاصلخیز کشاورزی، شهر اصفهان از مهم ترین نواحی کشاورزی کشور به شمار می آمد و از سال 1300 به بعد با احداث نخستین کارخانه صنعتی نساجی در اصفهان، این شهر به یکی از قطب های صنعتی ایران تبدیل گردد. مهم ترین وجه صنعتی شهر اصفهان، صنعت گردشگری آن می باشد که ناشی از وجود آثار باز مانده از دوره های مختلف تاریخی بالاخص دوران صفویه می باشد که به این شهر ارزشی فراوان بخشیده و اصفهان را نگین گردشگری در جهان گردانیده است. معادن موجود در شهر اصفهان، صنایع دستی بی نظیر آن، صنعت قالیبافی، خاتم سازی، مینا کاری و... وجوه دیگر صنعت اصفهان را تشکیل می دهند.در بحث هویت ترافیکی، مسئله شبکه معابر مطرح می گردد. اصفهان در دوره ای از هسته و محور اصلی، سپس از یک شبکه شطرنجی و هم اکنون رینگ های چند گانه تشکیل یافته است.لازم به ذکر است که در برسی هویت یک شهر باید تمامی جنبه ها را در نظر گرفت. چرا که یک شهر باید با تمام ویژگی های موجود بتواند به تعریف موجودیت خود بپردازد.
نتیجه گیری:
شهر اصفهان بواسطه قدمت دیرینه خود و اهمیت تاریخی آن در دوره های مختلف همواره از هویت بالایی بر خوردار بوده است. این شهر دارای نشانه های فراوانی است (به نمونه هایی از آنها اشاره شد.) که موجب تمایز این شهر از سایر شهر از سایر شهر ها می گردد و در جای جای دنیا، این شهر را به نشانه های ارزشمندش می شناسند. از طرف دیگر هنر که نماد هویت ایرانی در طول تاریخ بوده است بوفور در شهر اصفهان یافت می شود.
در حال حاضر نیز اصفهان یک شهر باهویت می باشد. چرا که عناصر شاخص شهری موجود در اصفهان به عنوان نقاط مشترک بین نسل های مختلف از گذشته تا کنون محسوب می شوند. شاید شهر اصفهان بواسطه سرعت زیاد تحولات شهری و عدم انطباق معماری جدید با معماری گذشته با نوعی بحران هویت مواجه شده باشد ولی ارزش و قوت این شهر در دوران مختلف به یاری این شهر شتافته و در بحران کنونی چاره گشای بحث هویتی شهر گردیده است.
مردم ساکن در شهر، از معماران انتظار ساخت بناهایی را دارند که بوسیله پیوند عمیق با گذشته تاریخی قابل درک باشند ولی از طرف دیگر نمی توان در گذشته باقی ماند. لذا چاره کار را باید به گونه دیگر جستجو کرد. نمی توان تا سالیان سال به امید میراث فرهنگی و تاریخی گذشته بوده و هیچ تلاشی در جهت ایجاد عناصر هویت بخش در دوران معاصر ننمود. متأسفانه در شرایط کنونی نه تنها تلاشی برای ساخت عناصر هویت بخش نمی گردد، بلکه در پاره ای موارد مانند ساخت ساختمان های بلند مرتبه بدون کارکردی خاص و در تناقض با طبیعت در کنار محور زاینده رود، به عناصر هویتی شهر لطمه وارد می آید.
به بیان دیگر، نمی توان تنها با حفظ آثار ارزشمند به شهر هویت بخشید بلکه باید تلاشی نمود تا نسل کنونی شرایطی را پدید آورند که نسل های آینده بتوانند به آن ببالند و آن را الگوی کار خود قرار دهند. تنها به این طریق است که می توان هویت شهر را قوت بخشید.
انتشار در وب توسط مرجع شهرسازی ایران http://www.shahrsaz.ir
برداشت مطالب فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است .
