شهر قوچان درمرکز شهرستان قوچان در مختصات 30  58  طول شرقی و6 0 37 عرض شمالی در ارتفاع 1350 متری واقع شده است . مساحت شهر حدود 1200 هکتار بوده وعلاوه بر مرکز شهرستان بعنوان مرکز بخش مرکزی در 125 کیلومتری شمال غرب مشهد (مرکز استان خراسان ) استقرار یافته است .

شهر قوچان در سال 1316 به مرکزیت شهرستان تبدیل شده و در همان سال بعنوان مرکز بخش مرکزی ومرکز شهرستان بخشداری وفرمانداری در آن ایجاد وتاسیس گردید .

شهر فاروج مرکز بخش فاروج در 30 کیلومتری شمال غربی وشهر باجگیران مرکز بخش باجگیران در 81 کیلومتری شمال قوچان قرار گرفتند .

شهرستان قوچان بعنوان یکی از شهرستانهای تابعه استان خراسان رضوی با مساحتی حدود (1) 5338  کیلومتر مربع وبا مختصات جغرافیایی بین 52  57 تا 08 59 طول شرقی و38  36 تا 41 37 عرض شمالی قرار گرفته است .

شهرستان قوچان به عنوان یکی شهرستانهای مرزی استان خراسان رضوی از جانب شمال در محدوده بخش باجگیران، با کشور ترکمنستان مرز مشترک دارد، همچنین از طرف شمال شرقی وشرق به شهرستان درگز واز جهت جنوب شرقی با شهرستان چناران واز سوی جنوب به شهرستان نیشابور، از جهت جنوب غربی به شهرستان اسفراین واز طرف غرب وشمال غربی به شهرستان شیروان محدود می شود .

 شهرستان قوچان جزء شهرستانهایی بوده که در سطح استان خراسان بعد از تصویب اولین قانون تقسیمات کشوری  در سال 1316 ایجاد گردید، بعد از تصویب این قانون شهرستان قوچان به مرکزیت شهر قوچان تاسیس شد، از آن تاریخ به بعد با الحاقات وانتزاعات مختلف همچنان بعنوان یکی از شهرستانهای استان خراسان رضوی محسوب می شود. طبق تقسیمات کشوری مصوبه وزارت کشوردر 1382 شهرستان قوچان به مرکزیت شهر قوچان شامل سه بخش ونه دهستان بوده ودر آخرین تقسیمات کشوری سال 1383 با جدا شدن بخش فاروج وتبدیل آن به شهرستان مجزا ، قوچان به عنوان یکی از شهرستانهای استان خراسان رضوی محسوب شده وشهرستان فاروج نیز تابع استان خراسان  شمالی است.
 
زبان

اهالی شهرستان قوچان، فارسی زبان وهمچنین ترک زبان هستند وگویش های مختلفی از زبانها در نواحی ونقاط مختلف شهرستان محاوره می شود .

در بخش مرکزی ، زبان مشترک اهالی ، فارسی است که به علت آمیختگی با زبانها و گویش های محلی دارای اصطحلات مختلف کردی ، ترکی ،عربی ، ارمنی وترکمن است . علاوه بر زبان فار سی ، گویش کردی کرمانجی وزبان ترکی که بسیار شبیه به ترکی آذری بوده رایج است .

دربخش باجگیران نیز پس از زبان فارسی زبان ترکی وگویش کردی کرمانجی محاوره می شود .

 دین ومذهب

بر اساس سرشماری سال 1375 از جمعیت شهرستان قوچان 98/99 درصد را مسلمانان تشکیل می دادند وبقیه ادیان شامل زرتشتی ، کلیمی و... بوده است .

از نظر ترکیب مذهبی شهرستان قوچان ترکیب همگن  ویکنواختی دارد وهمه اهالی این شهرستان پیرو مذهب تشیع هستند حتی در نواحی روستایی نیز اقلیت مذهبی وجود ندارد.

 ایلات وعشایر

شهرستان قوچان با داشتن هوای معتدل ونواحی کوهستانی مرتفع وپوشش گیاهی نسبتا مناسب محل فعالیت عشایر مختلف است .

طبق بیان مسئولان اداره امور عشایری در شهرستان قوچان حدود 3400 نفر بصورت عشایری زندگی می کنند این افراد در قالب 620 خانوار ، حدود 110 هزار راس دام را نگهداری می کنند .

عشایر شهرستان قوچان اغلب از ایل زعفرانلو  که شامل طوایف کاوانلو ، قهرمانلو ، قاچکانلو ، توتکانلو،تبرییانی ، سیف کانلو بردری وبیزانلو هستند . مهمترین مناطق ییلاقی در محدوده این شهرستان عبارتند از : دامنه های جنوب وجنوب غرب کوههای هزار مسجد ، دره کال ، عمارت ، کوه اسفیجر ،کوه امام باد ،کوه سنجر بیک ،کوه حمزه کانلو .

 امکانت آموزشی آموزش عالی

در سطح شهرستان قوچان فعالیتهای آموزش عالی منحصر به شهر قوچان است . در این شهر ، دانشگاه آزاد اسلامی ودانشگاه پیام نور فعالیت دارند . دانشگاه آزاد اسلامی قوچان در رشته های تحصیلی ، مهندسی کشاورزی ، علوم پزشکی ومامائی وپرستاری  ، زبان انگلیسی ومترجمی زبان انگلیسی ، مهندسی شیمی ، شیمی کاربردی، علوم اجتماعی ، کاردان ابتدائی ،  آموزش معلمان علوم تربیتی ، روانشناسی وحسابداری فعالیت آموزشی دارند .

 آموزش وپرورش

 در سطح شهرستان قوچان در سال 81-1380 واحدهای آموزشی ذیل فعالیت داشتنند : 

 57 واحد آمادگی وکودکستان ،294 مدرسه ابتدایی، 38، مدرسه راهنمایی ، 42 دبیرستان ، 10 هنرستان  فنی – حرفه ای و کارودانش ،9 واحد مدرسه پیش دانشگاهی ، 1 واحد آموزشکده فنی پسرانه، 1 واحد مدرسه استثنایی ، 12 مدرسه ابتدایی عشایری و231باب کلاس سواد آموزی .

صنایع دستی

 درشهرستان قوچان روزگاری بهترین صنایع دستی تولید می شد ولی در سال های اخیر با پیشرفت و تحولات اقتصادی رواج و روتق این صنایع تا حد زیادی کاهش یافته است و ومعد ودی از این صنایع جهت تزئینات منازل تولید می شود .
از صنایع دستی منطقه قو چان می توان به کفاشی ، مسگری ، نمد مالی ، قالی بافی ، گلیم  بافی ، پوستین دوزی ، جاجیم بافی ، جوراب بافی، زرگری ، و ... اشاره کرد. اما ازمیان این صنایع قالی بافی و نمد مالی در حال حاضر نیز در این  شهرستان دارای اهمیت و اعتبار هستند .

قالی بافی : قالی های منطقه قوچان با اندازه های مختلف از پشم و ابریشم بافته می شود. نقشه ها و طرح های معروف این قالی ها عبارتند از:   افشان ، شاه عباسی ، لچک ترنج ، گل فرنگ ، محرابی ،  و...
 5 درصد قالی های تولید شده ، قالی های ابریشمی است  که اغلب قالی های مرغوب و ابریشمی منطقه به خارج صادر می شود.

اغلب تولیداتفرش منطقه را فرشهای محلی تشکیل میدهد که نقوش آنها ذهنی وهندسی است .

در سطح شهرستان قوچان حدود هزار دار قالی افقی و عمودی در منازل ومعدودی از کارگاه ها برقرار است  .

نمد مالی : نمد مالی از صنایع دستی بومی قوچان محسوب می شود. در سال 1351 سی کارگاه تهیه نمد در شهر قوچان فعالیت داشت ولی در حال حاضر تعداد این کارگاه ها حدود 8 واحد است و نقشه های معروف نمد های این شهرستان عبارتند: از ماکویی ، سر علمی ، نیشابوری ، چار عینه = (چهار آیینه ) و سرانداز.

 
چگونگی پیدایش وقد مت تاریخی

 تاریخ قوچان به دوران قبل از میلا د مسیح می رسد واکثر مورخین ، شهرستان  کنونی قوچان  را مرکز سکونت وفعالیت مردم پارت می دانستند که به اشکانی یا پهلوی معروفند .

سلسله اشکانی که موسس آ ن ارشک  بوده از 256 قبل از میلا د تا 224 میلادی بر ایران وقسمت مهمی از جهان آنروز حکومت داشته ومد ت 500 سال فرمانروایی کرده ،اولین پایتختش در حوالی قوچان امروزی بوده است وسپس به شهرهای صد دروازه تیسفون انتقال یافته است . تاریخ قوچان بطور کلی در دروه ساسانیان مبهم وناپیدا است .
از اوایل اسلام تا حمله مغول، قوچان تا ریخ روشنی ندارد ، در بین سالهای 13و32 هجری در زمان خلا فت عثمان عبدا... ابن عامری سردار عرب که پس از فتح جنوب ایران رو به جانب خراسان از راه طبس به سبزوار ونیشابور می نهد و منطقه قوچان نیز بدست سپاه اسلام می افتد ودر زمان خوارزمشاهیان این منطقه بدست مغول می افتد . قوچان در فتنه مغول خسارتهای فراوان  دید. در آخر ربیع الاخر سال 617 هجری قمری ، سویدا یکی  از سه سردار مشهور مغول متوجه طوس شده پس از ویرانی  آن شهر عازم راد کان گر دید . اما به سبب سر سبزی و طراوت النگ معروف راد کان و آب و هوای مساعد ازخرابی آنجا چشم پوشی نمود.  پس از چندی توقف چون سیل خانمان بر انداز بسوی قوچان سرازیر می شود . پس از جدال خونین مغولان با مردم  شهر قوچان مغولان سرانجام پیروز شده ضمن کشتار وپایمال نمود ن مزارع وبوستانهای شهر قوچان را همچون نیشابور باخاک یکسان نموده و عازم  اسفراین می شود .(جهانگنشای جوینی –جلد دوم )

 تا سال 1916 قمری خراسان در تصرف ازبکان بود در این سال که شاه اسماعیل صفوی متوجه خراسان شد ازبکها را از این سرزمین بیرون راند و با شکست فاحشی که در نزدیکی مرو بر آنها وارد ساخت خراسان تا مدتی از شر آنان نجات یافت قوچان در سال 972 قمری از طرف معصوم بیک وسایر امرای عراق وکرمان از ازبکان  گرفته شده و در بهار 983 قمری توسط علی سلطان ازبک تصرف گردیده است .
 در سال 977 قمری سال دوم سلطنت شاه عباس اول ، بار دیگر ازبکان تا سرحد خراسان را مورد تاخت وتاز وقتل وغارت قرار داده بدبختیهای فراوانی برای مردم تیره بخت آن روزگار فراهم آوردند . عبدالمومن خان ازبک که پس از بازگشت شاه عباس اول جرات کرده بود وارد خراسان شود در امور حکمرانی منطقه تحولاتی بوجود آمده بود. ، از جمله بوداق خان چنگی را از ورود ازبک ها به قوچان جلوگیری نموده و کفایت خود را به اثبات رسانیده بود از طرف شاه عباس با حفظ سمت به حکومت مشهد نیز منصوب شد و مقام لگی (معلم وسرپرست) فرزند خود شاهزاده سلطان حسین را به او واگذار کرد . در زمان شاه عباس اول با توجه به فلسفه ابن عمید که بود کرد ها را باید سپر بلا قرا ر داد ، 45 هزار خانوار کرد  وارد خراسان شد ند (1010هجری قمری) که عده ای در منطقه قوچان اسکان یافتند .
 در اوایل شال 1011 هجری قمری ، شاه عباس به خبوشان آمد و حکومت درگز را نیز به شاه قلی سلطان جد امرای کرد زعفرانلوی  قوچان تفویض نمود . یکی از وقایع نیمه دوم قرن دوازدهم هجری قتل نادرشاه افشار در سال 1160 هجری قمری در قوچان است . نادر که در اواخرعمر خونخوار شده بود واعاظم دولت از سفاکی او به جان آمده بودند با علی قلی خان برادر زاده او متفق شده شب یکشنبه یازدهم جمادی الثانی ( سند مذکور) در فتح آباد خبوشان پا در سراپرده او گذاشته وسرش از بدن جدا ساختند . فاجعه دردناک زلزله های متوالی سالهای 1311و 1312 هجری قمری قوچان قدیم با تلفات وحشتناک آن سرانجام محمد ناصر خان شجاع الدوله حا کم وقت وبزرگانی از مردم قوچان را که از این حادثه درامان  مانده بودند ، به این فکر انداخت اصولا آن شهر ودیار را ترک کنند و در نقطه دیگری از اطراف آن حدود مسکن گزینند. این تصمیم با اطلاع دولت مرکزی انجام یافت وبا مبلغی در حدود 20هزار تومان که از تهران به رسم اعانه رسیده بود اراضی نظر آباد مقداری از زمینها واگذاری شجاع الدوله را در 12 کیلومتری شرق قوچان قدیم (شهر کهنه) جهت ایجاد شهر جدید خریداری کردند ونقشه آن را مرحوم سر تیب مهندس عبدالرازق خان بغایری تقریبا نظیر شهرعشق آباد در مرز ایران و شوروی قرار دارد تهیه و در محل فعلی قوچان پیاده نمود. بدین وسیله شهر جدید قوچان از سال 1313 هجری قمری مطابق با سال 1273 شمسی با احداث خیابانهای مستقیم ومیدانهای متقاطع و منظم و روی اسلوب شهری و شهرسازی ایجاد گردید محمد ناصر خان شجاع الدوله برای آبادی شهر جدید علاقه مخصوصی از خود نشان می داد اغلب با حضور تصویب سه تن از علمای بزرگ آن مرحوم شیخ رئیس و حاج شیخ علی اصغر و امام جمعه به کسانی که در قوچان قدیم دارای خانه شخصی یا دکان وحمام وکاروانسرا بودند بر حسب نیاز از زمینهای شهر جدید به رایگان داده می شد . چون محمد ناصر خان شجاع الدوله نسبت به ایجاد شهر جدید اهتمام خاص مبذ ول می داشت ، مردم قوچان به پاس خد ما تش مدتها شهر جدید را قوچان ناصری می خواندند ولی پس از گذشت مدتی باز هم نام قوچان نامیده شد.

وجه تسمیه نام قوچان

   در مورد وجه تسمیه این شهر روایات مختلفی بیان شده است و هر کس بر اساس اسناد یا آگاهیهای داشته در مورد علت نام گذاری نظراتی را بیان نموده است که در اینجا به چند مورد از این روایت اشاره می شود.
  می گویند وقتی مغول ها به این منطقه حمله ور شدند وشروع به قتل و غارت کردند ، اهالی این محل از خانه وکاشانه خود فراری شدند وبه کوهها پناه بردند در زبان ترکی فراری شدن را (قاچان) می نامند ، به همین دلیل آنکه اهالی محل از این منطقه فراری شده بودند و بعد از سالها که دوباره این محل آباد و اهالی به مرور بر گشته بودند ، بر اساس این واقعه ، این محل را قاچان نامیدند وقوچان تحول یافته این اصطلاح است .عد ه ای معتقد ند چون این محل در نواحی کوهستانی واقع شده و بخصوص زمستانها و پائیز هوای بسیار سرد ویخبندانی دارد در گذشته اهالی از شدت سرما از این محل فرار می کردند و به مصداق فوق لاذکر قاچان نامیده شد.

دانلود نقشه شهر قوچان