تاریخچه شهر دامغان
دامغان در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال 249 پیش از میلاد آن را پایتخت خود اعلام نمودند. این شهر تا قرن دوم میلادی اهمیت خود را حفظ کرد و مرکز ایالت بزرگ قومس بود. برخی ها, طرح این شهر را به هوشنگ نسبت داده اند. این نظریه به واقعیت نزدیکتر است که مردم این منطقه دراطراف رودخانه چشمه علی که در دره کوههای شمالی جاری است اسکان یافتند و مدنیتی را بوجود آوردند. چنانکه نوشته اند, نزدیک به چهارصد سال پیش از میلاد جمعی از مغان در مسیر رود سکنی گزیدند و به همین علت, نخست این منطقه ده مغان نامیده می شده و به مرور زمان و در آخر الامر به دامغان تبدیل گردید. دامغان مدتی پایتخت زمستانی اشکانیان بود و تا کشته شدن یزدگرد, آخرین پادشاه ساسانی موقعیت خود را حفظ کرد. در دوره های حکومت امویان ,عباسیان , طاهریان , سامانیان , سربداران و دیلمیان دامغان از موقعیتی ممتاز برخودار بود .
مراکز تاریخی و باستانی
عمارت آغامحمدخان وفتحعلی شاه قاجار:
استان قومس و علی الخصوص شهر دامغان مورد توجه اولین پادشاه قاجار بود و به همین جهت آغا محمد خان و فتحعلی شاه در چشمه علی دامغان ساختمانهای زیبایی را بنا کردند. این دو ساختمان تقریبا مقابل هم واقع شده اند. در قسمت شمال و در داخل دریاچه, به فاصله حدود پانصد متر از تپه های آبده, ساختمانی است دو طبقه دارای ایوان محصور در آب که فتحعلی شاه قاجار آن را ساخته بود. برای ورود به این بنا باید در ضلع های شرقی و غربی از روی تخته ای که قریب دومتر روی آب قرار داده اند, گذشت. در طبقه تحتانی و فوقانی که ایوان دارد از دو طرف باز می شود.
و هر کس در آن بنشیند از دو سو دریاچه را زیر نظر دارد. علاوه بر بنای فوق به فاصله ده متری از ضلع جنوبی دریاچه ساختمانی متعلق به دوره آغامحمدخان قاجار واقع است. ساختمان دارای یک طبقه و یک شاه نشین فوقانی است و این بنا هم از نظر معماری و هم از نظر مکان به زیبایی بنای فتحعلی شاه نیست. اما دارای قدمت می باشد.
عمارت دخترناصرالدین شاه :
در قسمت امیر آباد دامغان و در مقابل قلعه, عمارتی وجود دارد که نمای ظاهری آن با نقش و نگار های آجری تزئین شده است. اهالی منطقه, این بنا را به دختر ناصرالدین شاه قاجار نسبت می دهند که زمانی به آنجا تبعید شده بود. نمای اصلی بنا دارای ایوان ورودی و دو ایوان طرفین و ایوان نشیمن در بالای سردر با سقفی چوب نما شده است .
برج پیر علمدار
برج پیر علمدار در شرق شهر دامغان در محله خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلی بیگ واقع گردیده است. این مقبره به سال 417 هجری قمری ساخته شده است. ارتفاع این بنا 13 متر, قطر داخلی آن چهار و نیم متر و شهرت آن به دلیل کتیبه ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این ساختمان به سبک بنای چهل دختران است. اما نه به ظرافت و زیبایی آن. ساختمان مذکور مقبره محمد بن ابراهیم, پدر ابو حرب بختیار, ممدوح منوچهری دامغانی است. گنبد مذکور سابقا ایوانی داشت که امروزه دیگر اثری از آن وجود ندارد. و در دور ایوان کتیبه ای وجود داشت که در حال حاضر مقدار کمی از آن یادگار مانده است.
گنبد زنگوله :
در قرن هفتم هجری در جنوب غربی شهر دامغان بنایی از خشت خام ساخته شده است که در حال حاضر از آن گنبد اثری باقی نمانده است. این بنا دارای ارتفاعی در حدود شش متر و البته از تاق نماهای مقرنس بهره مند است.
مدرسه موسویه :
مدرسه موسویه را حاج موسی آقا قاجار در سال 1270 هجری قمری بنا کرد. این مدرسه در محله بالای کوی دباغان دامغان قرار دارد. درجنوب مدرسه مسجدی ساخته شده است که ساختمان آن از آجر و به شکل کثیرالاضلاع است. این مسجد دارای ده اتاق است و از سطح زمین نزدیک یک مترو نیم بلندتراست. تالار فوقانی که روبروی در مدرسه واقع شده است پنج در دارد که درها به طرف حیاط مدرسه باز می شوند. و پشت انها حیاط خلوت قرار دارد. در بعضی مواقع در این حیاط خلوت مجلس درس تشکیل می شود .
مقبره شاهرخ میرزا :
این مقبره در ضلع شمال شرقی صحن امام زاده جعفر در شهر دامغان بنا گردیده و به شکل مربع می باشد که طول ضلع خارجی آن پنج متر و طول ضلع داخلی آن چهار متر است . این بنا دارای گنبدی مدور و کوچک است . ارتفاع ساختمان آن در حدود یازده متر است و به نام مقبره شاهرخ میرزا معروف شده است .
"گنبد چهل دختر :
گنبد چهل دختر در مرکز شهر دامغان و در ضلع آستان مبارک حضرت امام زاده جعفر قرار دارد. این برج از بناهای دوره سلجوقی است. بنای مذکور در سال 446 هجری به دستور ابو شجاع, موسوم به اسفارنکی بن اصفهانی از آجر ساخته شده است. محیط خارجی این برج 2380 متر, قطر داخلی آن 5.5 متر و ارتفاع آن 15 متر می باشد. در بالای آن نزدیک به گنبد, کتیبه ای به خط کوفی با تزئینات زیبای آجری و قطار بندی های جالب مشاهده می شود.
برج طغرل :
برج طغرل در سال 490 هجری قمری در جنوب روستای مهماندوست واقع در 20 کیلومتری شمال شرقی دامغان و در نزدیکی آبادی امام آباد بنا گردیده است. شعاع داخلی این برج 92/7 متر و ارتفاع آن 12 متر است. ارتفاع اصلی برج در گذشته بیشتر بوده است. و بعدها به علت فرو ریختن گنبد مخروطی شکل و زیبای این بنا از ارتفاع آن کاسته شد. این برج آجری که مشهور به برج معصوم زاده است دارای تاق نماهای بلند و مقرنس کاری های زیبای آجری است. دو کتیبه در بالای برج به خط های کوفی و بنایی وجود دارد . تاریخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقی مطابقت دارد و مردم محل آن را امام زاده قاسم می گویند .
جاذبه های طبیعی
رودخانه چشمه علی دامغان :
رودخانه چشمه علی دامغان از دره های جنوبی شاه کوه گرگان واقع در استان گلستان سرچشمه می گیرد و به دشت کویر منتهی می گردد .
رودخانه سفید رود :
رودخانه سفید رود که یکی از سرشاخه های رود تجن است, از چند رود خانه فرعی تشکیل گردیده است و به طرف شمال شرق جریان می یابد. آبراهه های اصلی تشکیل دهنده سفید رود عبارتند از : آبرود, سیاه رودبار, تویسن دره و آبراهه شلی. رودخانه سفید رود پس از پیوستن به این آبراهه ها, با جریان پایه ای معادل 900 تا 1000 لیتر توان آبی قابل توجهی پیدا می کند. این میزان خروجی آب پس از آبیاری مزارع حاشیه رودخانه به طرف تجن جاری می شود .
چشمه علی وعمارت آن :
چشمه علی در 35 کیلومتری شمال دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یکی از نقاط پر جاذبه بوده است . این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بود, بطوریکه پادشاهان اولیه ایل قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان, چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند. به همین جهت آغا محمد خان قاجار و فتحعلی شاه قاجار در محل چشمه, ساختمانهایی زیبا بنا نهادند. بنای چشمه علی شامل دو قسمت است یکی عمارت قراولخانه که بنایی خشتی است و معماری صفوی دارد و در زمان آغامحمدخان قاجار مورد استفاده قرار می گرفت و دیگری بنایی دو طبقه و آجری است که شالوده سنگی دارد و در داخل یک دریاچه طبیعی قرار گرفته است . این بنا مربوط به دوره فتحعلی شاه است. این پادشاه که در دامغان متولد شده بود. هر ساله ایامی را به عنوان تعطیلات در کنار این چشمه می گذراند .
اماکن زیارتی و مذهبی
مسجد تاریخانه دامغان :
گزافه نیست اگر بگوییم که این بنا کهن ترین بنای دوره اسلامی است که شالوده ساسانی خود را حفظ نموده و ظاهرا از خرابی ها و صدمات ناشی از زلزله قرون گذشته در امان مانده است. اگر چه نوشته ای که تعیین کننده تاریخ بنای آن باشد موجود نمی باشد. ولی از روی سبک بنا می توان آن را متعلق به قبل از سال 200 هجری قمری دانست. اهمیت این بنا بخاطر امتزاج سبک عربی اسلامی و اسلوب و معماری عهد ساسانی آن است. تاقهایی که بدون مجاورت دیوار, روی ستونهای تاریخانه ساخته شده اند معماری عهد ساسانی را به یاد می آورد. ستونهای تاریخانه دارای تاقهای ضربی وسیع و موازی با نما ها هستند. از طرف صحن مسجد, مانند ایوانهای زمان ساسانیان باز و گشوده اند. از نظر معماری قطر و اندازه ستونهای کاخ تپه حصار دامغان که به جای مانده از دوره ساسانیان است برابر با اندازه و قطر ستونهای تاریخانه می باشد. و این نشان دهنده استمرار و تداوم معماری ساسانیان در دوره اسلامی است. احتمالا تاریخانه در زمان تسلط اعراب بر ایران, آتشکده یا معبدی بوده که بعد ها به مسجد تبدیل شده است. ساختمان مسجد, مربوط به قرن دوم هجری قمری می باشد .
مسجد جامع دامغان :
مسجد جامع دامغان روبروی مدرسه حاج فتحعلی بیگ که به آن مدرسه پامنار نیز می گویند قرار گرفته است . طول آن 35 متر و عرض آن 18 متر می باشد . دارای دو ردیف ستون است که روی ستونها سقف های مدور آجری دارد . و فواصل آجرها نیز با گچ بند کشی شده است . ستونها هم آجری است و محراب آن از گچ ساخته شده , مسجد دامغان را میرزا محمدخان سپهسالار دامغان بنا نموده است.
منبع : http://www.urbanism85.com/
