تازه ترین آمار رسمی حاشیه نشینی در استان تهران از سوی استانداری به تفکیک شهرستان ها ۵۶۷ هزار نفر اعلام شد. این در حالی است که پیش از این آمارهای منتشر شده از سوی مسئولان استان تهران، ارقام متفاوتی ـ بیش از یک میلیون نفر ـ را اعلام کرده بود. معاون سیاسی امنیتی استان تهران پس از واکنش ها به آمار منتشر شده گفت: تعریف استانداری در مورد حاشیه نشینی، مشخصاً، سکونت غیررسمی در حاشیه شهرهاست.
آمارهای متفاوت درباره حاشیه نشینان استان، به دلیل تعریف های گوناگون از این گروه هاست. علی جنتی، سفیر ایران در کویت و معاون اسبق سیاسی وزارت کشور چند ماه پیش درباره کلان شهر ها و مشکلات حاشیه نشینان شهر ها گفته بود: در ۱۱ شهر بزرگ کشور مشکل حاشیه نشینی داریم که در صورت عدم کنترل و ساماندهی به معضل و بحران اجتماعی تبدیل خواهد شد.آمارهای غیرواقعی درباره حاشیه نشینان شهر ها در حالی منتشر می شود که براساس آخرین آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران، جمعیت ایران بالغ بر ۷۵ میلیون و ۷۸۲ هزار نفر است که از این تعداد بیش از ۵۲ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در مناطق شهری زندگی می کنند. بنا بر این آمار تنها شهر تهران بیش از ۱۷ میلیون نفر جمعیت دارد و بر همین اساس بسیاری آمار حاشیه نشینان این شهر را بیش از چند میلیون نفر عنوان می کنند. آمارهای متناقض درباره جمعیت حاشیه نشینان شهرهای بزرگ در حالی از سوی مراکز و سازمان های مختلف اعلام می شود که همچنان تعریف درستی از حاشیه نشینی درمیان دستگاه های دولتی، سازمان ها و ارگان های عمومی وجود ندارد.
شهروندان اجباری
حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ به دلایل زیادی، از جمله تمرکز امکانات در این شهرها و توزیع ناعادلانه موقعیت های شغلی و ثروت برمی گردد. این معضل از سال های پیش از انقلاب و از زمان اجرای اصلاحات ارضی در حکومت پهلوی آغاز شد و پس از انقلاب اسلامی نیز ادامه و در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشت.
دکتر امیدعلی میرزایی، جامعه شناس درباره علت و راه مقابله با پدیده حاشیه نشینی در شهر ها و کنترل آن معتقد است: اگر از رونق اقتصادی کمتر برخوردار باشیم اما از نظام توزیع متعادل، بهره مند شویم، پدیده حاشیه نشینی رو به افول خواهد گذاشت. مسأله اصلی در ایجاد و پیدایش پدیده حاشیه نشینی توزیع نامتعادل امکانات است و نه میزان تولید آن. به همین علت برای پیشگیری از به وجود آمدن این پدیده، باید رشد اقتصادی به موازات توزیع غیر متمرکز آن انجام شود. از سوی دیگر براساس آمارهای رسمی جمعیت حاشیه نشینان تا ۱۰ سال آینده بیشتر از۳۰ درصد کل جمعیت کشور خواهد شد. در حالی که حاشیه نشینان در طول سال های گذشته نه تنها هیچ گاه آنچنان که باید مورد حمایت دولت و گروه های سیاسی حاکم قرار نگرفته اند، بلکه همواره و با تغییر دولت ها ومدیریت های شهری همچنان نیز با مشکلات بسیاری مواجه بوده اند. برخی جامعه شناسان معتقدند از آنجا که از حاشیه نشینان شهر ها تنها در بازی های سیاسی و خلاف قانون استفاده می شود، فقط در چنین زمان هایی است که آنها به عنوان شهروند مورد خطاب قرار می گیرند.
«مهدی چمران» رئیس شورای شهر تهران چندی پیش درباره تعریف حاشیه نشینی و راه های رفع مشکلات این بخش از جمعیت تهران گفته بود: به حساب آوردن یا نیاوردن حاشیه نشینان به معیارهای تعریف شده از حاشیه نشینی بستگی دارد که هنوز تعریف جامعی از آن به دست نیامده است. حاشیه نشینی در تهران با حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ دنیا متفاوت است و ساماندهی آن نه تنها ممکن است در شوراهای فعلی شهر حل نشود، بلکه امکان دارد تا چند شورای شهر دیگر هم این مشکل سامان نیابد. «عبدالله روشن» معاون امنیتی و سیاسی استانداری تهران هم درباره سیاست حکومت در قبال حاشیه نشین ها گفته است: با تأسیس شهرداری های جدید، حاشیه نشینی در شهر ها کنترل شده است و این محدوده ها در متن شهر ها قرار گرفته اند و دیگر حاشیه نشین تلقی نمی شوند.از سوی دیگر اما استاندار تهران ضمن رد اظهارات معاونش گفت: همه مناطق حاشیه نشین در استان تهران دارای مشکل نیستند!
حاشیه نشینی تهدیدی بزرگ
بسیاری از کارشناسان، جامعه شناسان و همچنین برخی از دست اندرکاران نهاد ها و سازمان های مسئول در این زمینه، کوتاهی و تناقض گویی های مسئولان درباره حاشیه نشینی و برخورد با این پدیده را در نهایت به ضرر مردم و امنیت اجتماعی می دانند. «رسول خادم» عضو شورای شهر تهران در این باره معتقد است: بی توجهی و غفلت از ساماندهی حاشیه نشینی و عملیاتی نکردن قابلیت های حقوقی و اجرایی در این زمینه، هزینه های سنگینی را به دولت، جامعه و مردم تحمیل می کند. برخی نیز معتقدند در صورت عدم برخورد مناسب با پدیده حاشیه نشینی، امنیت اجتماعی کشور در سال های آینده در خطر خواهد بود.
این دسته معتقدند حاشیه نشینی که یکی از بسترهای وسیع ناهنجاری های اجتماعی است در صورت تداوم سیاست های گذشته و فعلی، می تواند کشور را با بحران بزرگی روبه رو کند. میرزایی، درباره بزهکاری به عنوان یکی از دستاوردهای اجتماعی حاشیه نشینی می گوید: بزهکاری ممکن است در کسانی که برای نخستین بار در مناطق حاشیه شهرها ساکن شده بودند بروز نکرده باشد و آن افراد نیز به قصد ترویج بزهکاری در مناطق حاشیه نشین ساکن نشده باشند ولی کسانی که به نسل دوم حاشیه نشینی رسیده و نتوانسته اند وضعیت اقتصادی خود را بهبود بخشند امکان بروز بزهکاری اجتماعی در آنها بیشتر وجود دارد.
پویا دبیری مهر – روزنامه ایران
